วารสารสังคมวิทยามานุษยวิทยา

บรรณาธิการแถลง

ประกีรติ สัตสุต — Thu, 30 Jun 2022 00:00:00 +0700

จากภูมิทัศน์อันศักดิ์สิทธิ์สู่เส้นทางท่องเที่ยว: ทัวร์ไหว้พระพม่ากับเศรษฐกิจการเมืองของการท่องเที่ยวเชิงพุทธศาสนา

ณีรนุช แมลงภู่ — Thu, 30 Jun 2022 00:00:00 +0700

บทความนี้มุ่งทำความเข้าใจพัฒนาการทางประวัติศาสตร์การท่องเที่ยวแสวงบุญของชาวไทยในประเทศพม่า โดยชี้ให้เห็นความสัมพันธ์ระหว่างสถานที่ศักดิ์สิทธิ์และเส้นทางแสวงบุญในพม่ากับบริบททางการเมืองของทั้งสองประเทศ จากข้อมูลเอกสารและข้อมูลทางชาติพันธุ์วรรณา บทความนี้เสนอว่า สถานที่ศักดิ์สิทธิ์ทางพุทธศาสนาซึ่งเป็นจุดท่องเที่ยวสำคัญของทัวร์ไหว้พระแสวงบุญในพม่านั้นได้กลายมาเป็นส่วนหนึ่งของภูมิทัศน์อันศักดิ์สิทธิ์ทางพุทธศาสนาไทยภายใต้บริบททางประวัติศาสตร์และการเมืองที่สำคัญอันได้แก่ การเผยแผ่พุทธศาสนาของกษัตริย์มอญในราวคริสต์ศตวรรษที่ 15 และการค้าระหว่างพม่าภายใต้การปกครองของอังกฤษกับหัวเมืองเหนือของสยามในราวคริสต์ศตวรรษที่ 19 – 20 ต่อมาในช่วงที่รัฐพม่าถูกปกครองโดยรัฐบาลเผด็จการ พุทธศาสนสถานต่างๆ ของพม่าได้กลายเป็นเครื่องมือของรัฐพม่าในการสร้างความชอบธรรมทางศีลธรรมและกลายเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่ขับเคลื่อนเศรษฐกิจของประเทศ ขณะที่นโยบายส่งเสริมความร่วมมือทางเศรษฐกิจกับประเทศพม่าของรัฐบาลไทยในช่วงต้นคริสต์ศตวรรษ 2000s และการยกเลิกการคว่ำบาตรต่อประเทศพม่าของชาติตะวันตก ก็ได้มีส่วนสำคัญในการทำให้การท่องเที่ยวพม่าเติบโตอย่างก้าวกระโดดในช่วงปี ค.ศ. 2012-2019 (พ.ศ. 2555-2562)

“ขาวคือบริสุทธิ์ศรีสวัสดิ์”: การปะทะกันของพุทธศาสนาประจำชาติไทย กับเสรีภาพและความเสมอภาคทางศาสนา

กริช ภูญียามา — Thu, 30 Jun 2022 00:00:00 +0700

มโนทัศน์ว่าด้วยพุทธศาสนาประจำชาติถือกำเนิดขึ้นอย่างมีพัฒนาการภายใต้ประวัติศาสตร์การเมืองของสยามยุคธนบุรี-รัตนโกสินทร์ และปรากฏตัวในฐานะส่วนหนึ่งของอุดมการณ์ “ชาติ-ศาสน์-กษัตริย์” ที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ทรงสถาปนาขึ้นเป็นจิตวิญญาณ (spirit) ของรัฐสยามสมัยใหม่ซึ่งปกครองด้วยระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ แม้ไม่กี่สิบปีหลังจากนั้นการอภิวัฒน์ พ.ศ. 2475 จะได้เปลี่ยนระบอบการปกครองของสยามจากสมบูรณาญาสิทธิราชย์ไปสู่ประชาธิปไตย กระนั้น มโนทัศน์ว่าด้วยพุทธศาสนาประจำชาติของระบอบการปกครองแบบเก่าก็ยังคงตกทอดมาสู่ระบอบการปกครองแบบใหม่ด้วย ซึ่งบทความนี้ได้ชี้ให้เห็นว่าการดำรงอยู่ของมโนทัศน์ดังกล่าวส่งผลให้การประกันเสรีภาพและความเสมอภาคทางศาสนาไม่อาจเกิดขึ้นได้อย่างสมบูรณ์ และเหตุเช่นว่านั้นนำมาสู่ข้อเสนอให้แยกรัฐไทยออกจากพุทธศาสนาตามแนวคิดโลกวิสัยในที่สุด

บทบาทของคณะกรรมการพิจารณาบำรุงและส่งเสริมการศาสนาและคณะกรรมการเผยแผ่พุทธศาสนา กับงานด้านพุทธศาสนาในสมัยรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม พ.ศ. 2481-2487

ธนพงศ์ จิตต์สง่า — Thu, 30 Jun 2022 00:00:00 +0700

คณะกรรมการพิจารณาบำรุงและส่งเสริมการศาสนาและคณะกรรมการเผยแผ่พุทธศาสนาก่อตั้งในสมัยรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม เพื่อควบคุมกิจการศาสนาในประเทศและต้องการให้คณะสงฆ์สนับสนุนนโยบายต่างๆ ของรัฐบาล หลังจากจอมพล ป. ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี รัฐบาลตั้งคณะกรรมการพิจารณาบำรุงส่งเสริมการศาสนา ซึ่งมีหน้าที่กำหนดบทบาทและคุณสมบัติของพระสงฆ์ รวมถึงแนวทางการดูแลกิจการพุทธศาสนาให้เหมาะสม ยิ่งไปกว่านั้น เมื่อเกิดกรณีพิพาทอินโดจีนในปี พ.ศ. 2484 รัฐบาลจอมพล ป. ตั้งคณะกรรมการเผยแผ่พุทธศาสนาขึ้น เพื่อต่อสู้กับความเชื่ออื่นๆในประเทศโดยเฉพาะอย่างยิ่งคริสตศาสนานิกายโรมันคาทอลิก คณะกรรมการชุดนี้มุ่งเป้าไปที่อบรมพุทธศาสนาสำหรับนักเรียนนักศึกษาและตั้งกองอนุศาสนาจารย์เพื่ออบรมพุทธศาสนาให้กับประชาชนเพื่อยืนยันพุทธศาสนาเป็นศาสนาประจำชาติ

“เครือข่ายชาวพุทธเพื่อสันติภาพ” กับการส่งเสียงต่อรองกับความรุนแรงในจังหวัดชายแดนใต้

สมัชชา นิลปัทม์ — Thu, 30 Jun 2022 00:00:00 +0700

บทความนี้สนใจศึกษา การสื่อสารสาธารณะของ “เครือข่ายชาวพุทธเพื่อสันติภาพ” (B4P) ในฐานะเครื่องมือของคนกลุ่มน้อยในพื้นที่ความขัดแย้งเพื่อต่อรองกับความรุนแรง ด้วยการ “อ่าน” ความหมายจากการสื่อสารสาธารณะโดยมองผ่านกรอบคิดเรื่องกระบวนการสันติภาพและแนวคิดสื่อภาคประชาชน ผลการศึกษาพบว่า เครือข่ายนี้มีสถานภาพทางสังคมแตกต่างจากชาวพุทธกลุ่มอื่น ๆ โดยมักจะแสดงท่าทีที่ไม่สุดโต่งจนเกินไป เพื่อเชื่อมสัมพันธ์ ผนึกกำลังกับประชาสังคมกลุ่มอื่น ๆ เมื่อต้องออกมาต่อรองกับความรุนแรง ทั้งนี้การสื่อสารของเครือข่ายอาศัยความชอบธรรมในฐานะของพลเรือนมือเปล่าที่ไม่มีอาวุธและได้รับผลกระทบจากความรุนแรงในฐานะของ “เหยื่อ” - “ผู้สูญเสีย” จึงนิยมใช้ “แถลงการณ์” ในการสื่อสารต่อสาธารณะ อย่างไรก็ดี “เครือข่ายชาวพุทธเพื่อสันติภาพ” (B4P) ยังไม่มีความเข้มแข็งมากนักทั้งในแง่ของการจัดตั้งองค์กรและการสื่อสารสาธารณะ

Buddhist Women and the Peace Process in the Context of the Ethno-religious Dynamics in the Deep South of Thailand

ดวงหทัย บูรณเจริญกิจ — Thu, 30 Jun 2022 00:00:00 +0700

บทความนี้สำรวจบทบาท เป้าหมายและแนวทางการเข้าไปมีส่วนร่วมในกระบวนการสันติภาพของผู้หญิงชาวพุทธผ่านการเข้าร่วมกลุ่มหรือองค์กรที่ชูอัตลักษณ์ความเป็นชาวพุทธในพื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้ท่ามกลางสถานการณ์ความไม่สงบที่ยังคงไม่แน่นอนและพลวัตความสัมพันธ์ระหว่างชุมชนพุทธและมุสลิมที่มีความตึงเครียดเกิดขึ้นอยู่เป็นระยะ งานศึกษาชิ้นนี้ผู้วิจัยสัมภาษณ์ผู้หญิงชาวพุทธและผู้นำชาย และใช้วิธีการสังเกตอย่างมีส่วนร่วมในกิจกรรมของกลุ่ม/องค์กรชาวพุทธในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ โดยใช้แนวคิดเพศสภาพเป็นกรอบวิเคราะห์ซึ่งทำให้เห็นสถานะความเป็นผู้กระทำของผู้หญิงชาวพุทธที่แม้จะมีจำนวนน้อย แต่ก็สามารถส่งเสียงและต่อมาเข้าไปมีส่วนร่วมในกระบวนการสันติภาพที่เกิดขึ้นในพื้นที่สาธารณะกับภาคประชาสังคมและในพื้นที่ทางการกับผู้แทนคณะพูดคุยทั้งจากฝ่ายรัฐบาลและฝ่ายขบวนการ ในช่วงเวลาไม่กี่ปีที่ผ่านมานี้ผู้หญิงชาวพุทธได้สั่งสมศักยภาพที่จะกำหนดวาระและท่าทีของชาวพุทธเพื่อต่อรองให้กระบวนการสันติภาพนับรวมชาวพุทธซึ่งเป็นประชากรส่วนน้อยในพื้นที่เข้าไว้ด้วย

ชีวิตหลังการย้ายถิ่นและความท้าทายในการยกระดับทางเศรษฐกิจของแรงงานคืนถิ่นในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

สร้อยมาศ รุ่งมณี — Thu, 30 Jun 2022 00:00:00 +0700

การย้ายถิ่นโดยเฉพาะในระดับระหว่างประเทศมักถูกเชื่อมโยงกับมิติการพัฒนาทั้งทางเศรษฐกิจ สังคม ของผู้ย้ายถิ่นและครัวเรือน รวมถึงการพัฒนาของประเทศต้นทางและปลายทาง แต่กระนั้น ชีวิตของแรงงานหลังการย้ายถิ่นและความท้าทายหลังจากการกลับสู่ภูมิลำเนายังมีการศึกษาค่อนข้างจำกัด บทความนี้ศึกษาการย้ายถิ่นกลับของแรงงานไทยจากที่มีประสบการณ์ไปทำงาน ณ ต่างประเทศ โดยรวบรวมข้อมูลจากแรงงานที่ย้ายถิ่นกลับอย่างถาวรในหมู่บ้านแห่งหนึ่งในจังหวัดอุดรธานี เนื่องจากหมดสัญญาการทำงานในต่างประเทศ อายุเกินกำหนด หรือกลับมาอยู่อาศัยในหมู่บ้านเดิมเป็นเวลาเกินกว่าสามปี ผู้เขียนเสนอว่าแม้แรงงานที่จะไปทำงานต่างประเทศจะสามารถสร้างรายได้และเงินส่งกลับบ้านได้จำนวนมากในช่วงเวลาหนึ่ง แต่ชีวิตหลังการกลับบ้านของแต่ละครัวเรือนเผชิญข้อจำกัดและความท้าทายที่แตกต่างกันทำให้ครัวเรือนมีความสามารถในการยกระดับฐานะทางเศรษฐกิจได้ไม่เท่ากัน และข้อจำกัดดังกล่าวยังทำให้การย้ายถิ่นไปทำงานต่างประเทศยังคงเป็นยุทธศาสตร์การดำรงชีพที่สำคัญของครัวเรือนที่ส่งต่อจากคนรุ่นพ่อแม่สู่รุ่นลูกหลานจนถึงปัจจุบัน