กระบวนการสร้างข้อบัญญัติตำบลเรื่องการจัดการป่าชุมชน กรณีศึกษาเทศบาลตำบลบะหว้า อำเภออากาศอำนวย จังหวัดสกลนคร

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อสำรวจระบบนิเวศและศึกษาการใช้ประโยชน์ของพื้นที่ป่าชุมชนเทศบาลตำบลบะหว้า อำเภออากาศอำนวย จังหวัดสกลนคร และศึกษากระบวนการสร้างข้อบัญญัติระดับตำบล เรื่องการจัดการป่าชุมชนอย่างมีส่วนร่วม โดยเลือกใช้ระเบียบวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ ซึ่งใช้แนวคิดการจัดการป่าชุมชน สิทธิชุมชน และการมีส่วนร่วม เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย คือ การสัมภาษณ์ การสนทนากลุ่ม การสังเกตการณ์ และการจดบันทึกภาคสนาม เพื่อให้ได้ข้อมูลเชิงลึกจากผู้นำชุมชน ผู้รู้ และชาวบ้าน นำข้อมูลมาวิเคราะห์ด้วยวิธีวิเคราะห์เชิงพรรณนา

ผลการวิจัยพบว่า ตำบลบะหว้า อำเภออากาศอำนวย จังหวัดสกลนคร มีจำนวนพื้นที่ป่าสาธารณะ 304 ไร่ และแบ่งเป็นพื้นที่ป่าชุมชนในการอนุรักษ์ จำนวน 24 ไร่ อยู่ในหมู่บ้านบะหว้า หมู่ 2, 7 และ 9 จากการสำรวจระบบนิเวศของป่าชุมชนบ้านบะหว้า สามารถจำแนกประเภทของทรัพยากรได้เป็น 3 ประเภท คือ พืชสมุนไพร จำนวน 23 ชนิด ไม้ใช้สอย จำนวน 12 ชนิด และพืชกินได้ จำนวน 10 ชนิด ชาวบ้านมีรูปแบบการใช้ประโยชน์จากป่าชุมชน เช่น การเก็บหาอาหารธรรมชาติ การรักษาโรคด้วยพืชสมุนไพร การตัดไม้ที่สามารถใช้ประโยชน์เพื่อสร้างหรือซ่อมแซมบ้านเรือนที่พักอาศัย รวมถึงใช้สถานที่ของป่าชุมชนบางส่วนเป็นสถานที่ประกอบพิธีฌาปณกิจ โดยชาวบ้านได้เข้ามามีส่วนร่วมในกระบวนการสร้างข้อบัญญัติต่อการจัดการป่าชุมชน คือ การสร้างความเข้าใจและปลุกความคิดริเริ่มในการจัดการป่าชุมชน เป็นการเชื่อมโยงระบบสังคมและวัฒนธรรมเข้ากับเรื่องป่าและทรัพยากร รวมถึงมีการดูแลรักษาป่าชุมชนที่เป็นป่าธรรมชาติหรือป่าปลูกขึ้นมาใหม่เพื่อทดแทน บนฐานทรัพยากรชุมชน ทางชีวภาพ ทางกายภาพ และทรัพยากรที่ชุมชนสร้างขึ้น จำเป็นต้องอาศัยความร่วมมือและการยอมรับของคนในชุมชน ร่วมกับการทำงานผสานหน่วยงานภาคีเครือข่ายที่เกี่ยวข้อง เพื่อสร้างกฎเกณฑ์ในการบริหารจัดการป่าและทรัพยากร ร่วมกำหนดแนวทางในการจัดการป่าชุมชนของชาวบ้านบะหว้า และจัดทำบทบัญญัติการจัดการป่าชุมชนให้ชุมชนสามารถดำเนินการในการจัดการป่าชุมชน ซึ่งเป็นมาตรการทางกฎหมายมีผลบังคับใช้ภายในหมู่บ้าน ครอบคลุม 3 หมู่บ้าน ประกอบด้วย บ้านบะหว้า หมู่ 2, 7 และ 9 โดยในกระบวนการยกร่างข้อบัญญัติตำบลเรื่องการจัดการป่าชุมชนตำบลบะหว้า ทำให้ชาวบ้านมีส่วนร่วมในการตัดสินใจอย่างมีคุณค่าและอย่างชอบธรรม ผ่านเวทีประชาพิจารณ์เพื่อเตรียมความพร้อม วางบทบาทหน้าที่ และสร้างมาตรการในการควบคุมดูแลป่าชุมชน โดยได้รับการรองรับจากเทศบาลตำบลบะหว้า อำเภออากาศอำนวย จังหวัดสกลนคร เพื่อวางเป็นบทบัญญัติการจัดการป่าชุมชนบ้าน   บะหว้า

 ทั้งนี้ความเชื่อดังกล่าวอยู่บนพื้นพื้นฐาน ที่ว่า “คนสามารถอยู่ร่วมกับธรรมชาติได้โดยสัญญาร่วมกันว่าจะดูแลรักษาทรัพยากรร่วมกัน” ส่งผลกระตุ้นสำนึกรักผืนป่าชุมชน ซึ่งการสร้างการมีส่วนร่วมเกิดจากชาวบ้านในชุมชนคิดริเริ่มและลงมือกระทำ รวมทั้งการสนับสนุนของผู้นำชุมชนหรือหน่วยงานที่เกี่ยวข้องควรส่งเสริมให้ประชาชนได้มีบทบาทในการจัดการป่าชุมชนให้มากขึ้น ก่อให้เกิดการใช้ประโยชน์จากป่าชุมชนเพื่อส่วนร่วม