ลำสีพันดอน

หมอลำพื้นบ้าน แขวงจำปาสัก สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้ มีความมุ่งหมายเพื่อศึกษาวิวัฒนาการ องค์ประกอบ และบทบาทการขัดเกลาทางสังคมของลำสีพันดอน : หมอลำพื้นบ้าน แขวงจำปาสัก สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ผู้วิจัยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพทางมานุษยดุริยางควิทยา (Ethnomusicology Qualitative Research) โดยการลงพื้นที่วิจัยเพื่อทำการเก็บรวบรวมข้อมูลในเชิงลึก ด้วยวิธีการสังเกตและสัมภาษณ์ นำข้อมูลมาวิเคราะห์และนำเสนอในรูปแบบเชิงพรรณนาวิเคราะห์ ผลการวิจัย พบว่า วิวัฒนาการของลำสีพันดอน แบ่งออกเป็นยุคสมัย ได้แก่ ยุคเริ่มต้น ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1900 ถือกำเนิดขึ้นพร้อมกับลำโสม โดยลำโสมเป็นทำนองการลำของพ่อเฒ่าโสม ซึ่งเป็นแนวทำนองการอ่านหนังสือเกี่ยวกับเรื่องราวของวรรณคดี นิทานพื้นบ้าน คติสอนใจ ในงานบุญประเพณีและงานสมโภชต่างๆ เช่น งานบวช งานกฐิน งานทำบุญให้ผู้เสียชีวิตล่วงลับไปแล้ว เป็นต้น ต่อมาพ่อเฒ่าโสมได้ปรับเปลี่ยนวิธีการอ่านหนังสือ โดยอ่านเป็นท่วงทำนองให้มีเสียงสูงและเสียงต่ำขึ้นลงสลับกันไป มีจังหวะช้าๆ ทำให้ได้รับความนิยมจากคนฟังและเรียกว่า “ลำโสม” ส่วนลำสีพันดอน มีท่วงทำนองลำกระชับและเร็วกว่าลำโสม เป็นการลำคู่ที่มีหมอลำผู้ชายและหมอลำผู้หญิงแสดงคู่กัน วิธีการแสดงเป็นการลำโต้ตอบกัน เนื้อหาสาระของกลอนลำ ประกอบด้วย ลำไหว้ครู ลำถามข่าว ลำเกี้ยว ลำกระทู้ ลำอวยศรัทธาเจ้า ภาพ และลำลา เครื่องดนตรที่ใช้ประกอบ คือ แคน ยุคปรับเปลี่ยน ลำสีพันดอนเริ่มมีการปรับเปลี่ยน ในช่วง ปี ค.ศ. 1925 โดยพ่อวันนา แก้วพิลม เป็นผู้พัฒนาวิธีการแสดง จังหวะและท่วงทำนองลำสีพันดอนขึ้นใหม่ให้เร็วและกระชับขึ้น และนำเครื่องดนตรีประกอบจังหวะมาตีประกอบ ได้แก่ กลอง และฉาบ ทำให้เกิดความสนุกสนานเร้าใจยิ่งขึ้น ส่วนในยุคปัจจุบัน ราวปี ค.ศ. 1990 ได้นำทำนองลำแบบต่างๆ มาสลับช่วงการแสดงกับลำสีพันดอนเพื่อให้เกิดความหลากหลายของการแสดง เช่น ลำซิ่ง ลำตังหวาย และลำคอนสะหวัน เป็นต้น องค์ประกอบของลำสีพันดอน ประกอบด้วย ถ้อยคำภาษา กลอนลำ ฉันทลักษณ์กลอนลำ เนื้อหากลอนลำ จังหวะและทำนอง เครื่องดนตรีที่ใช้ประกอบลำสีพันดอน คือ แคน ชนิดแคนแปด มีความยาวสองศอกคืบ (2 ศอกกับอีก 1 คืบ) ลายที่เป่า คือ ลายสร้อยเป็นทางสำหรับหมอลำผู้หญิง และลายเป้ยเป็นทางสำหรับหมอลำผู้ชาย ซึ่งจะมีเสียงสูงกว่าลายสร้อย ส่วนบทบาทการขัดเกลาทางสังคมของลำสีพันดอน ได้แก่ ใช้ขัดเกลาทางด้านจิตใจ ด้านสติปัญญา และด้านพฤติกรรมขึ้น ในยุคปัจจุบัน ราวปี ค.ศ. 1990 ได้นำทำนองลำแบบต่างๆ มาสลับช่วงการแสดงกับลำสีพันดอนเพื่อให้เกิดความหลากหลายของการแสดง เช่น ลำซิ่ง ลำเพลิน ลำตังหวาย ลำคอนสะหวัน เป็นต้น องค์ประกอบของลำสีพันดอน ประกอบด้วย ถ้อยคำภาษา กลอนลำ ฉันทลักษณ์ กลอนลำ เนื้อหากลอนลำ จังหวะทำนอง ลำสีพันดอนในยุคเริ่มต้นจะมีจังหวะปานกลาง ทำนองจะเป็นทำนองสั้นๆ ทำนองเดียวตลอดทั้งกลอนลำ เครื่องดนตรีที่ใช้ประกอบลำสีพันดอน คือ แคน ชนิดแคนแปด มีความยาวสองศอกคืบ (2 ศอกกับอีก 1 คืบ) ในยุคปัจจุบันนำเครื่องดนตรีประกอบจังหวะมาตีประกอบ ได้แก่ กลอง และฉาบ ทำให้เกิดความสนุกสนาน เร้าใจยิ่งขึ้น ลายที่เป่า คือ ลายสร้อยเป็นทางสำหรับหมอลำผู้หญิง และลายเป้ยเป็นทางสำหรับหมอลำผู้ชาย ซึ่งจะมีเสียงสูงกว่าลายสร้อย บทบาทการขัดเกลาทางสังคมของลำสีพันดอน ได้แก่ ใช้ขัดเกลาทางด้านจิตใจ ด้านสติปัญญา และด้านพฤติกรรม