ชีวิตของคนไร้รัฐ: ศึกษากรณีหมู่บ้านบะไห ตำบลห้วยยาง อำเภอโขงเจียม จังหวัดอุบลราชธานี

จินดาหรา วิเท่ห์, ศิวัช ศรีโภคางกุล

บทคัดย่อ

การศึกษาชีวิตของคนไร้รัฐ มีจุดมุ่งหมายเพื่อศึกษาถึงบริบทของคนไร้รัฐในหมู่บ้านบะไห ตำบลห้วยยาง อำเภอโขงเจียม จังหวัดอุบลราชธานี ซึ่งบทความนี้ได้กำหนดวัตถุประสงค์เพื่อมุ่งศึกษาถึง 1) สาเหตุที่ถูกทำให้เป็นคนไร้รัฐ 2) คุณภาพชีวิตของคนไร้รัฐ และ 3) ข้อเสนอแนะของคนไร้รัฐ โดยการสัมภาษณ์บุคคลไร้รัฐในหมู่บ้านบะไห จำนวน 75 คน ทั้งนี้ผู้วิจัยได้ใช้กระบวนการวิจัยเชิงคุณภาพศึกษาโดยมีการศึกษาเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้องเกี่ยวกับคุณภาพชีวิตของคนไร้รัฐประกอบกับการการสัมภาษณ์เชิงลึกมีการสนทนากลุ่ม และการสังเกต เมื่อได้ข้อมูลเชิงประจักษ์จะนำมาวิเคราะห์ร่วมกับเอกสารที่เกี่ยวข้อง ผลการศึกษาพบว่า สาเหตุที่ถูกทำให้เป็นคนไร้รัฐในหมู่บ้านบะไห คือ 1) เป็นบุคคลที่ตกสำรวจและไม่สามารถระบุสถานะบุคคลในบัตรทุกประเภทได้ 2) เป็นบุคคลที่ไม่มีสถานะทางทะเบียนทั้งตนเองและคู่สมรสทำให้บุตรมีสถานะเช่นเดียวกันอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ 3) อยู่ในระหว่างขั้นตอนการรอผลการพิจารณาการให้สัญชาติ 4) พื้นที่บ้านบะไหมีจำนวนคนไร้รัฐเคลื่อนย้ายอยู่ตลอดเป็นผลให้ต้องพิจารณาการให้สัญชาติตางออกไปจากหมู่บ้านอื่น 5) จากสาเหตุที่ส่วนราชการทำหลักฐานการขอสัญชาติหาย และ 6) จากสาเหตุที่ส่วนราชการเพิกเฉยต่อการปฏิบัติงาน อีกทั้งปฏิบัติงานล่าช้าและไม่ตรงจุด ส่วนคุณภาพชีวิตของคนไร้รัฐ ต้องอยู่อย่างหวาดระแวงไม่สามารถเป็นเจ้าของกรรมสิทธิ์ใดๆ ได้อย่างถูกต้องตามกฎหมาย เกิดการปรับตัวในการอยู่รอดจากการถูกกดขี่ข่มเหงจากนายทุน ตลอดจนการร่วมมือกันของคนไร้สัญชาติในการระดมทุนช่วยเหลือผู้ที่เจ็บป่วยหรือการเสียชีวิต และข้อเสนอแนะของคนไร้รัฐ 1) เสนอเรื่องสิทธิให้เท่าเทียมกันเช่น การรักษาพยาบาล เบี้ยยังชีพสำหรับคนไร้รัฐที่เข้าข่ายจะได้สัญชาติ 2) ผลักดันให้บุคคลรุ่นลูกหลานได้สัญชาติก่อน เพราะคนเหล่านี้เกิดที่แผ่นดินไทยไม่ได้อพยพเหมือนบิดามารดา 3) เอกสารบัตรขอเป็นเพียงบัตรที่สามารถมีสิทธิอาศัยอยู่ในประเทศไทยได้4) การทำงานของเจ้าหน้าที่รัฐให้เกิดความชัดเจน 5) อยากให้พิจารณาเพิ่มทางเลือกในการประกอบอาชีพของผู้ไม่มีสถานะทางทะเบียน และ 6) ต้องการให้ภาครัฐและคนมีสัญชาติไทยทำความเข้าใจถึงผู้ไม่มีสถานะทางทะเบียนนั้นมีความแตกต่างจากคนต่างด้าวที่เข้าเมืองอย่างผิดกฎหมาย