การเลือกใช้ภูมิปัญญาของพรานปลาตามแนวคิดทฤษฎีนิเวศวิทยาวัฒนธรรมในชุมชนบ้านคอน เมืองโขง แขวงจำปาสัก สปป.ลาว

กังสดาล จงคา

บทคัดย่อ

บทความชิ้นเป็นส่วนหนึ่งของวิทยานิพนธ์ การผลิตภาพยนตร์สารคดีเพื่อเผยแพร่ภูมิปัญญาของพรานปลาบ้านคอน เมืองโขง แขวงจำปาสัก สปป.ลาว เรื่อง “ดอนคอนวิถีแห่งพราน” บทความชิ้นนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการเลือกใช้ภูมิปัญญาของพรานปลาตามแนวคิดทฤษฎีนิเวศวิทยาวัฒนธรรมในชุมชนบ้านคอน เมืองโขง แขวงจำปาสัก สปป.ลาว โดยมีการศึกษาด้านภูมิปัญญาการเลือกใช้วัสดุ ภูมิปัญญาการผลิตเครื่องมือและภูมิปัญญาการเลือกตำแหน่งหาปลาผู้วิจัยมีขั้นตอนและวิธีดำเนินการวิจัยโดยเริ่มจากการศึกษาเอกสารที่เกี่ยวข้องกับภูมิปัญญาพรานปลา และงานวิจัยที่เกี่ยวข้องรวมทั้งศึกษาแนวคิดทฤษฎีนิเวศวิทยาวัฒนธรรม สร้างเครื่องมือในการลงพื้นที่เก็บข้อมูลภาคสนาม ประสานงานผู้เกี่ยวข้องในการลงพื้นที่เก็บข้อมูลภาคสนาม ลงพื้นที่เก็บข้อมูล และนำข้อมูลที่ได้จากการลงพื้นที่มาศึกษาเพิ่มเติม นำข้อมูลมาวิเคราะห์ และสรุปผลการวิจัย การเก็บรวบรวมข้อมูล การสังเกต แบบไม่มีส่วนร่วมและแนวทางการสัมภาษณ์แบบมีโครงสร้างและแบบไม่มีโครงสร้าง ผู้ให้ข้อมูลประกอบด้วยกลุ่มผู้รู้ กลุ่มผู้ปฎิบัติ และกลุ่มผู้เกี่ยวข้องทั่วไป การวิเคราะห์ข้อมูลในการวิจัยเชิงคุณภาพเป็นขั้นตอนที่สำคัญต่อกระบวนการศึกษาวิจัยเป็นอย่างยิ่งผลการวิจัยพบว่าภูมิปัญญาของพรานปลา บ้านคอน เมืองโขง ด้านการเลือกใช้วัสดุในการสร้างเครื่องมือคือมีการนำเอาทรัพยากรธรรมชาติมาใช้ให้เกิดประโยชน์สูงสุดกับวัฒนธรรมการหาปลาของตน ด้านภูมิปัญญาการผลิตเครื่องมือ พรานปลาผลิตเครื่องภูมิปัญญาโดยได้รับการสืบทอดมามาจากบรรพบุรุษถือเป็นมรดกที่ถูกถ่ายทอดด้วยวิธีการผลิตในรูปแบบต่างๆ จากพ่อสู่ลูก นอกจากนี้ยังมีเครื่องมือที่ใช้จับปลาทั่วไปที่พรานปลาและชาวบ้านได้เรียนรู้จากประสบการณ์ตั้งแต่วัยเยาว์ ซึ่งเป็นวิธีการของคนในชุมชนที่ทำสืบต่อกันมา เพื่อให้เครื่องมือสามารถใช้งานได้และคงอยู่คู่กับชุมชน ด้านภูมิปัญญาการเลือกตำแหน่งหาปลา พรานปลาจะเรียนรู้ธรรมชาติ ศึกษาสภาพระบบนิเวศที่เหมาะสมในการนำเครื่องมือภูมิปัญญาแต่ละชนิดมาใช้ดักจับปลา รวมทั้งใช้ประสบการณ์และความเข้าใจในการนำเครื่องมือแต่ละชนิดที่จะนำมาใช้กับแต่ละพื้นที่ สิ่งเหล่านี้เป็นปัจจัยในการเลือกตำแหน่งหาปลาของพรานปลา ดังนั้น การเลือกใช้ภูมิปัญญาของพรานปลาในชุมชนบ้านคอน เมืองโขง แขวงจำปาสัก สปป.ลาว อาจกล่าวได้ว่า พรานปลามีความสัมพันธ์ระหว่างภูมิปัญญากับสภาพแวดล้อม ที่สามารถนำเอาทรัพยากรในชุมชนมาผลิตใช้ให้เกิดประโยชน์สูงสุด โดยมีการปรับใช้วัสดุและแลกเปลี่ยนความรู้กันภายในชุมชนโดยพบว่า เครื่องมือแต่ละชนิดมีที่มา รูปแบบ หลักการจับปลาแตกต่างกัน ซึ่งได้รับอิทธิพลจากสภาพแวดล้อมตามสภาพภูมิประเทศและลักษณะการใช้งาน การเลือกใช้ภูมิปัญญาที่เหมาะสมต่อสภาพแวดล้อมของตน พรานปลานั้นนอกจากจะหาปลาเพื่อให้มีรายได้เพียงพอสำหรับใช้จ่ายในครอบครัวแล้ว ยังมีเป้าหมายการดำเนินชีวิตโดยการหาปลาเพื่อให้มีรายได้เพียงพอต่อการเสียภาษีให้รัฐเพื่อแสดงความรับผิดชอบต่อชุมชน จึงเป็นความสัมพันธ์ของคนในชุมชนกับรัฐเพื่อเป็นส่วนหนึ่งในการคงอยู่และเป็นส่วนหนึ่งของแผนพัฒนาสังคมต่อไป