ความเชื่อพระอาริยะ : ฤาษีผ้าดำ
บทคัดย่อ
“พระอริยะ” ที่ผู้เขียนใช้ในบทความนี้ เป็นความเชื่อที่อยู่ในกลุ่มสังคมชาวนา เกี่ยวกับอนาคต การกลับมาของ “ผู้มีบุญ” ภาษาในชีวิตประจำวันบางครั้งใช้คำว่า พระศรีอาริยะ ซึ่งในภาษาอีสานออกเสียงเป็น “พระศรีอาน” ความเชื่อดังกล่าวนี้เป็นลักษณะอย่างหนึ่งของสังคมชาวนาทั่วโลก แม้ว่าจะมีลักษณะที่แตกต่างกันออกไปบ้าง แต่ก็มีลักษณะร่วมหลายอย่าง ความสนใจในทางวิชาการในเรื่องนี้ อยู่ที่การมองว่าความเชื่อดังกล่าวนี้ เกี่ยวข้องกับขบวนการเคลื่อนไหวของสังคมชาวนา เมื่อเผชิญหน้ากับการเปลี่ยนแปลงที่เรียกว่า “ความทันสมัย” หรือความกดดันที่มาจากภายนอกความรุ่งเรืองในอนาคตที่อธิบายหรือทำนายโดยพระอาริยะ (Millenarianism) แตกต่างไปจากความรุ่งเรืองที่อาจจะบรรลุถึง ด้วยการเป็นอุตสาหกรรมหรือความทันสมัยเนื่องจากว่าความเชื่อเรื่องพระอริยะ ถูกจัดว่าเป็นความเชื่อในกลุ่มของชาวนาความเชื่อดังกล่าวนี้ จึงจะถูกมองโดยแนวคิดทางวิชาการกระแสหลักว่า เป็นเรื่องล้าสมัยหรือเป็นอุปสรรคขัดขวางการเปลี่ยนแปลงไปสู่ความทันสมัย และยังมองต่อไปอีกว่าเมื่อมีความก้าวหน้าในทางเศรษฐกิจสังคมมากเพิ่มขึ้น ความเชื่อดังกล่าวนี้จะหมดไปอย่างไรก็ตาม ในปัจจุบันเรากลับเห็นว่า ความเชื่อเช่นนี้ในกลุ่มสังคมชาวนา ก็ยังคงมีอยู่แม้ว่าอาจจะมีพัฒนาการหรือการต่อเติมหรือปรับเปลี่ยนไปจากเดิม ที่สำคัญก็คือ การนับถือผู้มีอำนาจ หรือผู้มีบารมีพิเศษ หรือความเชื่อเกี่ยวกับอำนาจเหนือธรรมชาติ ไม่ได้จำกัดอยู่เฉพาะกลุ่มชาวนาดั้งเดิมเท่านั้น ในกรณีของสังคมไทยในปัจจุบันเรากลับพบเห็นว่ามีปรากฏการณ์ความเชื่อดังกล่าวแพร่หลาย อย่างเช่น เรากลับเห็นความเชื่อที่มีลักษณะที่คล้ายกัน - ความเชื่อที่ไม่มีหลักคิดในทางโลกหรือทางวิทยาศาสตร์ (Secular) - แพร่หลายในสังคมสมัยใหม่ด้วย อย่างในสังคมไทย เมื่อเร็ว ๆ นี้ มีความเชื่อเรื่องพระภิฆเณศน์ความเชื่อเรื่องจตุคามรามเทพ และที่เคยแพร่หลายเป็นข่าวทางสื่อมวลชนในเรื่องของเณรคำหรือกรณีของพระยันตระ กรณีของเณรคำ คลิปที่ออกเผยแพร่ทางอินเตอร์เนท กล่าวอ้างว่าตนเองเคยพระอรหันต์ เคยพบและเคยศึกษาธรรมะจากพระพุทธเจ้าจนสำเร็จอรหันต์ที่กลับมาเกิดอีกครั้งก็เพื่อกลับมาทำภารกิจให้สำเร็จ การกล่าวอ้างเช่นนี้ จึงสอดคล้องกับหลักความเชื่อเรื่องพระอริยะ ที่จะกลับชาติมาโปรดในยามที่มนุษย์ประสบทุกข์เข็ญและนำมนุษย์ไปสู่ความรุ่งเรืองไพศาล
บทความนี้ นำเสนอกรณีความเชื่อเกี่ยวกับ “ฤาษีผ้าดำ” ของกลุ่มชาติพันธ์ที่อาศัยอยู่บนเทือกเขาภูพาน ความสนใจเกี่ยวกับเรื่องชาติพันธ์ชนกลุ่มน้อยในภาคอีสานเพิ่งเริ่มต้นเมื่อไม่นานมานี้ ส่วนใหญ่งานศึกษาวิจัยเรื่องนี้ มักจะมุ่งเน้นกลุ่มชาติพันธ์ในภาคเหนือ ผู้เขียนจะทำการวิเคราะห์และเสนอมมุมมองต่อความเชื่อดังกล่าว ซึ่งยังคงมีปฏิบัติสืบเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน จากแนวคิดในเรื่อง “พระอาริยะ” (Millenarianism) โดยจะชี้ให้เห็นว่า กรณีของฤาษีผ้าดำนั้น ความเชื่อดังกล่าวยังคงหน้าที่หลายด้าน สามารถผนวกเข้าไปอยู่ในศาสนาพุทธ ทำให้ความเชื่อดังกล่าวได้รับการปฏิบัติและสืบทอดมาจนถึงปัจจุบัน
