ผ้าผะเหวดอีสาน: โครงสร้างของนิทาน, อนุภาคตัวละคร และภาพสะท้อนวิถีวัฒนธรรมท้องถิ่น

บทคัดย่อ

การศึกษาผ้าผะเหวด ผู้วิจัยมุ่งศึกษาโครงสร้างของนิทาน อนุภาคตัวละคร และภาพสะท้อนวิถีวัฒนธรรมท้องถิ่น ที่ปรากฏอยู่ในผ้าผะเหวด โดยได้เก็บข้อมูลภาคสนามในพื้นที่จังหวัดร้อยเอ็ด จำนวน 5 พื้นที่ ได้แก่ อำเภอเมือง อำเภอเสลภูมิ อำเภอเชียงขวัญ อำเภออาจสามารถ และอำเภอธวัชบุรีมาเป็นกรณีศึกษาครั้งนี้ ผลการศึกษาพบว่า นิทานผ้าผะเหวดเป็นนิทานที่มีความน่าสนใจ กล่าวคือ เป็นนิทานที่มีทั้งบรรยายภาพไปตามลำดับกัณฑ์จากซ้ายไปขวาตั้งแต่กัณฑ์ที่ 1 จนจบกัณฑ์ที่ 13 และมีทั้งการบรรยายนิทานในลักษณะแบบกระจาย ซิกแซกไปมา กล่าวคือ ไม่เรียงตามลำดับกัณฑ์จากซ้ายไปขวาแต่เป็นการบรรยายภาพจากขวาไปซ้าย แล้วก็วนกลับไปทางขวาอีกครั้งหนึ่ง ซึ่งการบรรยายภาพในลักษณะนี้เป็นการบรรยายภาพที่มีการซ้อนทับเหตุการณ์หลาย ๆ เหตุการณ์ ทำให้ผู้ชมภาพเกิดจิตนาการณ์คิดคล้อยตามหลาย ๆ เหตุการณ์ไปพร้อม ๆ กัน ในการศึกษาครั้งนี้ผู้วิจัยได้ศึกษาโครงสร้างนิทนานผ้าผะเหวดใน 2 ลักษณะ คือ โครงสร้างที่มีลักษณะขนาดยาว ซึ่งมีการเริ่มเรื่องตั้งแต่พระมาลัยและพระอินทร์นำดอกบัวบูชาพระธาตุเกศจุฬามณีพระพุทธองค์โปรดพระญาติ แล้วจึงได้มีการดำเนินเรื่องตามลำดับกัณฑ์ที่ 1 จนจบกัณฑ์ที่ 13 และโครงสร้างที่เป็นแบบการบรรยายเฉพาะนิทานพระเวสสันดร ซึ่งได้บรรยายเฉพาะในกัณฑ์ที่ 1 ถึง กัณฑ์ที่ 13 เท่านั้น นอกจากนั้นในการศึกษาครั้งนี้ ผู้วิจัยได้ศึกษาอนุภาคของตัวละครที่ปรากฏอยู่ในนิทานภาพผ้าผะเหวด ที่เป็นเหตุการณ์สำคัญ ๆ ของตัวละครซึ่งมีการประกอบสร้างเป็นเรื่องราวขึ้นมาผลการศึกษาพบว่า อนุภาคตัวละครในแต่ละกัณฑ์มีไม่เท่ากัน บางกัณฑ์มีอนุภาคเดียว บางกัณฑ์มีหลายอนุภาค ซึ่งเป็นไปตามความต้องการของผู้วาดที่จะบรรจุอนุภาคตัวละครลงในเนื้อเรื่องได้อย่างอิสระ หลากหลาย หรืออาจเป็นไปตามความนิยมแต่ละท้องถิ่นที่จะบรรจุอนุภาคตัวละครตามรสนิยมในท้องถิ่นของตน ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงวิธีคิด คุณค่า ภูมิปัญญา ค่านิยม วิถีวัฒนธรรม และคติความเชื่อที่มีกลิ่นอายของความท้องถิ่นได้อย่างน่าสนใจThe education of Pha-Wet cloth, the researcher be determined to study the structure of tale, the Character’ motif, and the local culture refl ection paths, that appeared on Pha-Wet cloth, that collect to data in Roi-et province total 5 pieces in each district for education, such as, Mueng, Selaphum, Chiangkhuan, At Samt, and Thawatburi, to be case study. The result of education is, Pha-Wet tale is the interesting story, because it is explained by pictures and arranged to Buddhist chapter, that is explained left to right from chapter1 to the end at chapters13.The story was scattered illustration, that is, no following the chronology from left to right, but that explain from right to left, then return right again, this illustration be overlap many events. The researcher has studied the structure of Pha-Wet tale in 2 kinds, are long structure, that begin from story of Phra Mala and Phra-In take a lotus to worship the Ket Chula Mani Chedi, and the Buddha teaches his relations, after that continue the story from the chapter 1 to end at chapter 13. The structure be specifi c of Pha-Wet Sun Don, that only explain from chapter 1 to chapter 13, moreover this education, the researcher has study the Character’ motif which appear in Pha-Wet tale cloth what be important incident that create the story.

The study found that, the Character’ motif in each chapter no balance, that some chapter is single and some chapter is more motif, because following the drawer desire to the actor’s particle be freely and several in the story text or following the popular of each area, that contain Character’ motif according to their popular, that refl ect to the method thinking, value, wisdom, culture, and belief that is the local style.