ปัญหา และความต้องการของชุมชนในการจัดการทรัพยากรน้ำในพื้นที่ลุ่มน้ำยม

บทคัดย่อ

การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อเปรียบเทียบปัญหาน้ำ และความต้องการในการจัดการทรัพยากรน้ำของชุมชนในพื้นที่ลุ่มน้ำยม โดยใช้ข้อมูลจากโครงการรับฟังความคิดเห็นของประชาชนเพื่อรับทราบข้อมูลและแก้ไขปัญหาด้านทรัพยากรน้ำในพื้นที่ (เวทีชาวบ้าน) ซึ่งดำเนินการโดยสำนักงานทรัพยากรน้ำภาค 9 อ.วังทอง จ.พิษณุโลก การจัดทำโครงการได้ใช้วิธีการอภิปรายกลุ่มกับตัวแทนชุมชนที่ได้ใช้ประโยชน์จากแม่น้ำยมหรือลุ่มน้ำสาขา ประกอบด้วย ผู้นำชุมชน เกษตรกรและตัวแทนกลุ่มผู้ใช้น้ำ โดยได้จัดขึ้นทั้งหมดใน 5 พื้นที่ ได้แก่ พื้นที่ต้นน้ำ 1 พื้นที่ กลางน้ำ 2 พื้นที่ และปลายน้ำ 2 พื้นที่ การวิเคราะห์ข้อมูลใช้วิธีการวิเคราะห์เนื้อหา (Content Analysis) 

ผลการวิเคราะห์ปัญหาน้ำ พบว่า ชุมชนในพื้นที่ต้นน้ำ กลางน้ำและปลายน้ำประสบกับปัญหาน้ำที่คล้ายคลึงกัน 7 ปัญหาหลักๆ ได้แก่ 1) ภัยแล้งและขาดแคลนน้ำ 2) ความขัดแย้งในชุมชน 3) น้ำท่วม และน้ำกัดเซาะตลิ่ง 4) แหล่งน้ำตื้นเขิน และวัชพืชกีดขวางทางน้ำ 5) น้ำเสีย และสารพิษเจือปนในแหล่งน้ำ 6) แหล่งกักเก็บน้ำมีไม่เพียงพอ 7) ระบบส่งน้ำชำรุด อย่างไรก็ตาม ถึงแม้แต่ละพื้นที่จะมีปัญหาน้ำที่คล้ายคลึงกัน แต่ชุมชนก็เผชิญกับความรุนแรง ความยาวนาน ช่วงเวลาการเกิด และผลกระทบของปัญหาที่เกิดขึ้นแตกต่างกัน สำหรับความต้องการจากรัฐให้ดำเนินการแก้ไขปัญหาน้ำของชุมชน พบว่า ชุมชนทั้ง 3 พื้นที่มีความต้องการที่คล้ายคลึงกัน 7 ประการ ได้แก่ 1) สร้างแหล่งกักเก็บน้ำ 2) สร้างฝาย หรือทำนบเพื่อชะลอน้ำ 3) สร้างแนวหรือพนังป้องกันน้ำเซาะตลิ่ง 4) วางระบบส่งน้ำหรือผันน้ำให้ครอบคลุมพื้นที่ 5) ขุดลอกลำน้ำหรือแหล่งน้ำที่ตื้นเขิน 6) ปรับปรุง ซ่อมแซมแหล่งกักเก็บน้ำหรือระบบส่งน้ำ 7) สำรวจน้ำใต้ดินและขุดเจาะบาดาล นอกจากความต้องการข้างต้นแล้ว ยังมีความต้องการอีก 3 ประการที่ปรากฏเฉพาะในบางพื้นที่เท่านั้น ได้แก่ วางโครงสร้างการจัดการน้ำในพื้นที่ วางระบบประปา และ ปลูกป่าต้นน้ำ