การออกแบบสวนสัตว์เพื่อการเรียนรู้ และส่งเสริมทัศนคติต่อคุณค่าของสิ่งมีชีวิต
คำสำคัญ:
การออกแบบสวนสัตว์, สวนสัตว์เพื่อการเรียนรู้, การจัดแสดงสัตว์, จริยธรรมที่มีต่อสัตว์, Zoo Design, Zoo Education, Animal Exhibit, Animal Ethicsบทคัดย่อ
สวนสัตว์เป็นสถานที่ที่มีเอกลักษณ์เฉพาะและมีคุณค่าต่อสาธารณะในวงกว้าง โดยมีบทบาทหน้าที่ครอบคลุม 4 ด้านหลัก ได้แก่ ด้านการนันทนาการ การเรียนรู้ การวิจัย และการอนุรักษ์ แม้ว่าบทบาทในด้านการนันทนาการนั้นเป็นบทบาทที่คนทั่วไปรับรู้และคาดหวังจากสวนสัตว์ การส่งเสริมบทบาทในด้านการเรียนรู้ของสวนสัตว์โดยแฝงเข้าไปในประสบการณ์นันทนาการนั้น ถูกมองว่าเป็นส่วนสำคัญที่จะขยายบทบาทของสวนสัตว์จากสถานที่จัดแสดงสัตว์เป็นพื้นที่แห่งการเรียนรู้
บทความนี้ได้ทบทวนวิวัฒนาการของการออกแบบสวนสัตว์ ในระยะแรกเริ่มที่มุ่งเน้นจัดแสดงเพื่อความบันเทิงของผู้เข้าชมผ่านกรงสัตว์หรือคอกกักสัตว์ มาสู่รูปแบบที่ให้ความสำคัญต่อการสร้างสภาพแวดล้อมการจัดแสดงเพื่อส่งเสริมประสบการณ์การเรียนรู้ของมนุษย์และสวัสดิภาพของสัตว์ในรูปแบบต่างๆ ทั้งการให้ข้อมูลผ่านรูปแบบการจัดแสดงและการเรียนรู้ผ่านประสบการณ์โดยมุ่งเน้นกระตุ้นกระบวนการรู้ (Cognition) ของมนุษย์ อาทิ การออกแบบที่เอื้อให้สัตว์ได้แสดงพฤติกรรมตามธรรมชาติเพื่อกระตุ้นความสนใจของผู้เข้าชมให้ใช้เวลาในการสังเกตและเรียนรู้พฤติกรรมของสัตว์ การออกแบบที่เอื้อให้มนุษย์ได้ใกล้ชิดและส่งเสริมปฏิสัมพันธ์ตามธรรมชาติระหว่างมนุษย์และสัตว์เพื่อสร้างความร่วมรู้สึก(Empathy) ที่มีต่อสัตว์ และการออกแบบที่สร้างการเรียนรู้ผ่านประสบการณ์ร่วมระหว่างคนและสัตว์วิวัฒนาการดังกล่าวยังได้สื่อถึงการปรับเปลี่ยนทัศนคติจากแนวคิดมนุษย์เป็นศูนย์กลาง (Homocentricity) ไปสู่แนวคิดแบบชีวิตเป็นศูนย์กลาง (Biocentricity)
การออกแบบการจัดแสดงสัตว์จึงมีความสำคัญทั้งในด้านการส่งเสริมกระบวนการเรียนรู้ของมนุษย์ และยังสามารถถ่ายทอดทัศนคติที่มีต่อคุณค่าของสิ่งมีชีวิต ช่วยกระตุ้นจิตสำนึกของผู้เข้าชมและสาธารณะต่อวิธีคิดและปฏิบัติต่อสัตว์ป่าและระบบนิเวศอย่างเป็นรูปธรรม ซึ่งนอกจากจะส่งเสริมการเรียนรู้อย่างเป็นองค์รวมเกี่ยวกับสัตว์และสภาพแวดล้อมตามธรรมชาติแล้ว ยังเป็นการเรียนรู้จริยธรรมที่มนุษย์พึงมีต่อสิ่งมีชีวิตอื่นๆ ในฐานะผู้ร่วมอาศัยอยู่ในโลกด้วยกัน
