ความสำคัญ และบทบาทของโกษาธิบดี เสนาบดีกรมพระคลังในด้านการเมืองการปกครองในสมัยอยุธยา

ศึกษาจากกฎหมายตราสามดวง

บทคัดย่อ

กรมพระคลัง เป็นหน่วยงานหนึ่งในสี่จองจตุสดมภ์เพื่อการบริหารการปกครองราชธานีของกรุงศรีอยุธยา รูปแบบการปกครองที่มีมาตั้งแต่สมัยสมเด็จพระเจ้าอู่ทอง หรือสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 นั้น  สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงสันนิษฐานว่าได้รับแบบอย่างมาจากอินเดีย ซึ่งคงรับผ่านมาทางเชมรอีกต่อหนึ่ง โดยได้มีการแบ่งการปกครองอาณาจักรออกเป็นเมืองราชธสนี เมืองลูกหลวงหรือเมืองหน้าด่าน เมืองพระยามหานครหรือเมืองชั้นนอก และเมืองประเทศราช ซึ่งในส่วนการปกครองราชธานีนั้นได้ทรงตั้งหน่วยงานในการบริหารราชการออกเป็น 4 ส่วน คือ กรมเวียง กรมวัง กรมคลัง และกรมนา รวมเรียกว่าจตุสดมภ์ ที่แปลว่า หลักทั้ง 4 อันเป็นลักษณะการจัดระเบียบการบริหารฝ่ายพลเรือน ซึ่งความเข้าใจโดยทั่วไป "กรมคลัง" หรือ "กรมพระคลัง" และ "โกษาธิบดี" ซึ่งเป็นเสนาบดีผู้มีอำนาจบังคับบัญชาการบริหารราชการกรมพระคลัง มีบทบาทหน้าที่บังคับบัญชาการเงินการคลัง การรับ-จ่าย และจัดการภาษีอากรของประเทศ รวมทั้งบังคัศาลที่เกี่ยวข้องกับพระราชทรัพย์หลวง แต่เมื่อศึกษาถึงการบริหารราชการกรมพระคลัง โดยเฉพาะศึกษาจากกฎหมายตราสามดวง ประกอบกับหลักฐานเอกสารต่างๆ ทำให้ทราบว่า "กรมพระคลัง" ภายใต้การบังคับบัญชาของโกษาธิบดี เสนาบดีกรมพระคลังนั้น มีบทบาทหน้าที่ ความรับผิดชอบกว้างขวางมากกว่าการดูแลเรื่องเงิน การคลังของประเทศตามความเข้าใจโดยทั่วไป แต่มีบทบาทด้านการเมืองการปกครองด้วย