สมเด็จพระนเรศวรมหาราช "วีรบุรุษของวีรบุรุษ" ในทัศนะของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ

บทคัดย่อ

สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงมีบทบาทอย่างมากในการนำเสนอภาพลักษณ์สมเด็จพระนเรศวรมหาราชในฐานะวีรบุรุษ ดังจะเห็นว่า ทรงพระนิพนธ์เรื่องราวสมเด็จพระนเรศวรมหาราชซึ่งกลายเป็นต้นแบบการถ่ายทอดความรู้ ความทรงจำเกี่ยวกับสมเด็จพระนเรศวรมหาราชไว้อย่างสมบูรณ์ที่สุด ได้แก่ พระอรรถธิบายในพระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขา ไทยรบพม่า และพระประวัติสมเด็จพระนเรศวรมหาราช จากการศึกษาพบว่า บุคคลที่สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงยกย่องอย่าง พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ล้วนแต่ยกย่องสมเด็จพระนเรศวรมหาราชในฐานะวีรบุรุษเช่นเดียวกัน อย่างไรก็ตาม การที่สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงยกย่องสมเด็จพระนเรศวรมหาราชเป็นวีรบุรุษ และทรงพระนิพนธ์เรื่องราวสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ได้สะท้อนบริบททางการเมืองในเวลาที่ชนชั้นสูงขาดเสถียรภาพทางการเมืองสมัยจักรวรรดินิยมตะวันตก ดังนั้น การที่ทรงพระนิพนธ์เรื่องราวสมเด็จพระนเรศวรมหาราชจึงมีนัยเรื่องการเมือง การศึกษา และจิตวิทยาสังคม ซึ่งพระนิพนธ์ของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงอิทธิพลต่อการเรียนรู้และรับรู้ประวัติศาสตร์กลายเป็นต้นแบบการถ่ายทอดเรื่องราวสมเด็จพระนเรศวรมหาราชไปสู่แบบเรียนและสื่อการรับรู้ที่ไม่เป็นทางการ ส่งผลต่อสำนึกชาตินิยมแก่ชาวไทย ทั้งในสมัยของพระองค์จนถึงปัจจุบัน