การปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาในทุกขสูตร

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์ 2 ประการคือ 1) ศึกษาเนื้อหา และหลักธรรมสำคัญในทุกขสูตร 2) ศึกษาการปฏิบัติวิปัสสนาในทุกขสูตร เป็นงานวิจัยเชิงเอกสาร โดยการศึกษาจากคัมภีร์สำคัญทางพุทธศาสนาเถรวาท คือ พระไตรปิฎก อรรถกถา ปกรณวิเสส วิสุทธิมรรค เป็นต้น รวมถึงข้อมูลจากเอกสารวิชาการที่เกี่ยวข้องแล้วนำมาวิเคราะห์เรียบเรียงพรรณนาบรรยาย

ผลการศึกษาวิปัสสนาภาวนาในทุกขสูตร พบว่า เป็นพระสูตรที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงธรรมแก่พระภิกษุผู้กำลังเจริญวิปัสสนา โดยทรงแบ่งหมวดธรรมเป็น 2 กลุ่มคือ กลุ่มอกุศลและกลุ่มกุศล ในหมวดฝ่ายอกุศล มี 6 ประการ ได้แก่ 1) กามวิตก 2) พยาบาทวิตก 3) วิหิงสาวิตก 4) กามสัญญา 5) พยาบาทสัญญา และ 6) วิหิงสาสัญญา ซึ่งเป็นธรรมที่เป็นเหตุให้อยู่เป็นทุกข์ เร่าร้อน มีทุคติเป็นแน่นอน คือ จะได้เป็นสัตว์นรก เปรต อสุรกาย และสัตว์ดิรัจฉานอย่างแน่นอน และธรรมในหมวดฝ่ายกุศล มี 6 ประการได้แก่ 1) เนกขัมมวิตก 2) อพยาบาทวิตก 3) อวิหิงสาวิตก 4) เนกขัมมสัญญา 5) อพยาบาทสัญญา และ 6) อวิหิงสาสัญญา

การปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาที่ปรากฏในทุกขสูตร พบว่า ทุกขสูตรนี้เป็นหลักการเจริญวิปัสสนาภาวนาในหมวดธัมมานุปัสสนาโดยตรง โดยให้กำหนดรู้กามวิตก เป็นต้นซึ่งเป็นเป็นจิตฝ่ายอกุศล เมื่อกำหนดรู้แล้วจิตก็จะน้อมไปสู่เนกขัมมวิตก ซึ่งเป็นฝ่ายกุศลจิต เมื่อผู้เจริญวิปัสสนาภาวนารู้เท่าทันธรรมทั้ง 6 ประการทั้งสองฝ่ายด้วยการเจริญวิปัสสนากำหนดรู้ความเป็นสามัญญลักษณะของสภาวธรรมทั้งหมดคือ อนิจจัง ทุกขังและอนัตตา อย่างต่อเนื่องย่อมประจักษ์แจ้งอริยสัจตามความเป็นจริง ซึ่งเป็นการเกื้อกูลต่อการเจริญวิปัสสนาภาวนาให้ก้าวหน้าจนทำให้จิตของผู้ปฏิบัติวิปัสสนาดำเนินเข้าสู่ลำดับของวิปัสสนาญาณจนบรรลุถึงมรรค ผล พระนิพพานได้ในที่สุด