การปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาในสัตตัฏฐานสูตร

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาเนื้อหาและหลักธรรมสำคัญในสัตตัฏฐานสูตร 2) ศึกษาหลักการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาในสัตตัฏฐานสูตร โดยศึกษาข้อมูลจากคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท และเอกสารต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง สรุปวิเคราะห์ เรียบเรียง บรรยายเชิงพรรณนา ผลการวิจัยพบว่า หลักการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาในสัตตัฏฐานสูตร คือ โยคีผู้ปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาควรรู้ขันธ์ 5 ในฐานะ 7 ได้แก่ 1) โยคีผู้ปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาควรรู้ชัดรูป คือ รู้ชัดรูปว่าไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และเป็นอนัตตา 2) รู้ชัดความเกิดขึ้นแห่งรูป คือ เพลิดเพลิน เชยชม ยึดติดรูป 3) รู้ชัดความดับแห่งรูป คือ ไม่เพลิดเพลิน ไม่เชยชม ไม่ยึดติดรูป 4) รู้ชัดปฏิปทาที่ให้ถึงความดับแห่งรูป คือ อริยมรรคมีองค์ 8 มีสัมมาทิฏฐิ เป็นต้น 5) รู้ชัดคุณแห่งรูป คือ การรู้แจ้งด้วยการละสุขโสมนัสที่อาศัยรูปเกิดขึ้น 6) รู้ชัดโทษแห่งรูป คือ การรู้แจ้งด้วยการกำหนดรู้รูปที่ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา 7) รู้ชัดเครื่องสลัดออกจากรูป คือ การรู้แจ้งด้วยการทำให้แจ้งธรรมเป็นที่กำจัดฉันทราคะ ธรรมเป็นที่ละฉันทราคะในรูป ส่วนเวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณก็มีนัยเช่นเดียวกัน ส่วนการเพ่งพินิจขันธ์ 5 โดย 3 วิธีในการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา คือ 1 การเพ่งพินิจธาตุ 18 ที่เป็นภูมิของการปฏิบัติวิปัสสนาคือ ทวาร 6 อารมณ์ 6 และวิญญาณ 6 รวมธาตุ 18 นี้มีความเกี่ยวข้องกับรูป-นาม, 2 การเพ่งพินิจอายตนะ 12 ซึ่งมีความสัมพันธ์เกี่ยวข้องกับรูป-นามที่เป็นภูมิของวิปัสสนา และ 3 การเพ่งพินิจปฏิจจสมุปบาท คือ การเกิดขึ้นร่วมกันของธรรม 12 ประการมีอวิชชาเป็นต้น ซึ่งมีความสัมพันธ์กับขันธ์ 5