The “พิณเปี๊ยะ” เครื่องดนตรีในวัฒนธรรมล้านนาโบราณจากอดีตสู่ยุคปัจจุบัน

บทคัดย่อ

พิณเปี๊ยะเป็นเครื่องดนตรีในวัฒนธรรมล้านนา ซึ่งหาผู้บรรเลงและประวัติความเป็นมาได้ยากยิ่งในสภาวะสังคมล้านนาในปัจจุบัน อีกทั้งพิณเปี๊ยะยังเป็นเครื่องดนตรีที่มีต้นกำเนิดคลุมเครือยากที่จะหาต้นกำเนิดที่แท้จริงว่าวัฒนธรรมล้านนาได้รับอิทธิพลของเครื่องดนตรีชนิดนี้มาจากวัฒนธรรมใด บางทฤษฎีกล่าวว่าพิณเปี๊ยะที่มีอยู่ในล้านนาได้รับอิทธิพลโดยตรงจากเครื่องดนตรีในประเทศเพื่อนบ้าน เช่นประเทศกัมพูชามาช้านาน เรียกว่า “กระแซมุย” หรือ “กระแซเดียว” และเป็นที่รู้จักกันในหมู่ของนักดนตรีโดยทั่วไปที่จะเรียกเครื่องดนตรีชนิดนี้ว่า “พิณน้ำเต้า”

ข้อมูลเอกสารที่พอจะเชื่อถือได้ และคำบอกเล่าของปราชญ์นักดนตรีในล้านนา พิณเปี๊ยะน่าจะเป็นเครื่องดนตรีที่อภิวัฒน์ขึ้นในภูมิภาคล้านนาด้วยเทคโนโลยีทางโลหกรรมตามความรู้และประสบการณ์ของกลุ่มชนชาวล้านนาในอดีต

แต่พิณเปี๊ยะกลับเป็นเครื่องดนตรีที่ไม่ค่อยได้รับความนิยมมากนัก เพราะมีวิธีการบรรเลงที่ยากและประกอบกับกรรมวิธีในการผลิต “หัวพิณเปี๊ยะ” ที่ค่อนข้างจะสลับซับซ้อน ซึ่งในอดีตการที่จะหล่อหัวพิมพ์เปี๊ยะขึ้นมาได้นั้น ช่างฝีมือจะต้องเป็นช่างหล่อโลหะที่มีความรู้ความสามารถมาก อีกทั้งผู้ที่จะมีพิณเปี๊ยะไว้ในครอบครองจะต้องเป็นบุคคลชนชั้นสูง ชนชั้นปกครอง หรือชนชั้นมูลนายในสังคมล้านนาสมัยอดีต เนื่องจากบุคคลชนชั้นมูลนายนั้นจะมีกำลังทรัพย์และกำลังของไพร่ที่มีความรู้ความสามารถในการหล่อโลหะ และเป็นช่างหล่อฝีมือดีไว้ในการปกครองดูแลของตนเอง

            ปัจจุบันพิณเปี๊ยะที่นิยมบรรเลงกันในหมู่นักดนตรีชาวล้านนามากที่สุดจะมีเพียงพิณเปี๊ยะ 2 สาย 3 สาย 4 สาย และ 5 สายเท่านั้น ซึ่งที่ได้กล่าวมาแล้วข้างต้นว่าพิณเปี๊ยะเป็นเครื่องดนตรีที่ฝึกหัด และบรรเลงได้ยากมาก จากคำกล่าวของชาวล้านนาในสมัยอดีตอยู่ประโยคหนึ่งว่า “หัดเปี๊ยะ 3 ปี๋ หัดปี่ 3 เดือน” เป็นประโยคที่บอกเป็นนัยยะสำคัญว่า พิณเปี๊ยะหัดยากต้องใช้เวลาถึง 3 ปี ซึ่งมากกว่าการหัดปี่จุมที่ใช้เวลาเพียง 3 เดือนเท่านั้น ส่งผลให้ไม่ค่อยมีผู้สนใจที่จะสืบทอดพิณเปี๊ยะมากนัก ประกอบกับเทคโนโลยีความเจริญต่าง ๆ ในยุคปัจจุบันก็ทำให้ความสำคัญในการนำเอาพิณเปี๊ยะมาใช้บรรเลงในชีวิตประจำวันลดลง คงเหลือไว้แต่เพียงผู้เฒ่าผู้แก่ และกลุ่มนักดนตรีบางกลุ่มในสังคมดนตรีล้านนาปัจจุบันที่ยังสนใจศึกษาหาข้อมูลต่าง ๆ ของเครื่องดนตรีพิณเปี๊ยะ รวมทั้งกลวิธีในการบรรเลงพิณเปี๊ยะ ซึ่งกลุ่มคนดนตรีในล้านนาเหล่านี้ยังพอจะบรรเลงพิณเปี๊ยะได้อยู่ แต่ความนิยมก็เริ่มลดน้อยลงมากแล้วในปัจจุบัน