การอ่านความเปลี่ยนแปลงของวิถีชีวิตของกลุ่มชาติพันธุ์ไท-ลาว ในพื้นที่ลุ่มนํ้าภาคกลางของไทยผ่านการศึกษาผังเรือนพักอาศัย

บทคัดย่อ

          บทความวิจัยนี้มุ่งที่จะเสนอความแปรเปลี่ยนของวิถีชีวิตของกลุ่มชาติพันธุ์ไท-ลาวหลายกลุ่มที่ตั้งถิ่นฐานกระจายตัวอยู่ในจังหวัดต่างๆ ในพื้นที่ลุ่มแม่นํ้าภาคกลางของไทยมากกว่า 2 ศตวรรษ ผ่านการศึกษาเปรียบเทียบผังพื้นเรือน ซึ่งสะท้อนลักษณะการอยู่ทั้งในแง่ของรูปธรรมและนามธรรม พร้อมกับการศึกษาย้อนหลังไปถึงความสัมพันธ์และอิทธิพลของเรือนในแหล่งที่ตั้งดั้งเดิมในพื้นที่ต้นกำเนิด

          การศึกษานี้ใช้กระบวนการศึกษาเปรียบเทียบผังพื้นเรือนไท-ลาว 4 กลุ่ม จากการสำรวจภาคสนาม ได้แก่ กลุ่มพวน ซึ่งมีแหล่งต้นกำเนิดในแขวงเชียงขวาง ลาวครั่ง (ลาวภูคัง) ซึ่งมีแหล่งต้นกำเนิดในเขตหลวงพระบางและเวียงจันทน์ กลุ่มลาวเวียง และลาวแง้ว ซึ่งมีแหล่งต้นกำเนิดในเมืองเวียงจันทน์และชนบทโดยรอบ ในสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว และกลุ่มสุดท้าย คือ ลาวโซ่ง (ไทดำ) ซึ่งมีแหล่งต้นกำเนิดในจังหวัดเดียนเบียน และเซินลา ประเทศเวียดนาม

          จากการศึกษาได้พบว่า กลุ่มชาติพันธุ์ไท-ลาวทุกกลุ่มยังมีวิถีชีวิตต่อเนื่อง อาชีพหลักทำนา อาชีพรองต่างๆ กัน ตามทรัพยากรชีวภาพในพื้นที่ ทุกกลุ่มมีรูปลักษณ์ของผังพื้นเรือนในระบบเดียวกัน คือ มีโถงกลางอเนกประสงค์ขนาดใหญ่ ปิดล้อม 1-3 ด้านด้วยพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ พื้นที่นอน และครัว โถงกลางของเรือนมีขนาดใหญ่ เนื่องจากการคงอยู่ของพิธีกรรมและความเชื่อ อิทธิพลของผังพื้นเรือนจากแหล่งต้นกำเนิดปรากฏเด่นชัดยิ่งในกลุ่มเรือนลาวเวียง ลาวแง้ว ที่เห็นภาพเรือนเวียงจันทน์อย่างชัดเจน กลุ่มลาวครั่งปรากฏภาพเลือนลางของเรือนเวียงจันทน์ กลุ่มพวนและลาวโซ่ง (ไทดำ) ไม่ปรากฏอิทธิพลผังพื้นของถิ่นต้นกำเนิด แต่แสดงการคงอยู่ของพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์และพิธีกรรมอย่างเด่นชัดและเข้มข้น แต่ท่วงทีของผังพื้นซึ่งเป็นห้องล้อมโถงกลางคล้ายคลึงกับการครอบงำของผังพื้นที่เรือนไทยประเพณีแบบเรือนล้อมชาน แต่ปรับเปลี่ยนเป็นเรือนล้อมโถงกลางภายใต้ร่มเงาของรูปทรงเรือนไทยประเพณีแบบจั่วแฝด เห็นได้ชัดว่าสัมภาระทางวัฒนธรรมที่บรรพบุรุษหอบหิ้วมาจากถิ่นต้นกำเนิดแปรเปลี่ยนเป็นอนุวัฒนธรรมในพื้นที่ประเทศไทยซึ่งสามารถผสมกลมกลืนกันได้อย่างนุ่มนวลและอบอุ่น