กำเนิด “ภูมิกายา” และพื้นที่สมัยใหม่ของล้านนาในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว/ The origin of “Geo-body” and the modern area in Chiang Mai in the reign of King Chulalongkorn

Abstract

บทคัดย่อ

บทความนี้มุ่งศึกษาการกำเนิดของ “ภูมิกายา” หรือรูปร่างทางภูมิศาสตร์และการสร้างสถานที่สมัยใหม่ในบริเวณล้านนาในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

         จากการศึกษาพบว่า เดิมทีนั้นผู้คนในล้านนามองและอธิบายโลกตามคติทางพุทธศาสนาที่เรียกว่าคติไตรภูมิ คือมองว่าโลกแบ่งออกเป็น 3 ส่วน แต่ละส่วนมีการแบ่งย่อยเป็น 31 ภพ โดยรัฐที่มนุษย์อาศัยอยู่ไม่มีเขตแดนที่แน่นอนตายตัว ขนาดของรัฐจะขยายหรือหดตัวไปตามบารมีและความสามารถของผู้ปกครอง ซึ่งคติไตรภูมิและความเชื่อทางศาสนามีอิทธิพลต่อโลกทัศน์ของชาวล้านนาอย่างมาก ดังเห็นได้จากการที่ล้านนามีการจัดลำดับความสำคัญของเมืองในปริมณฑลอำนาจของตนตามความสำคัญของศาสนสถานที่ตั้งอยู่ในเมืองนั้นๆ จนกระทั่งล้านนาถูกผนวกเข้ากับสยามในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีการกำหนด“ภูมิกายา” หรือรูปร่างทางภูมิศาสตร์ที่แน่นอนตายตัวของล้านนาตามความรู้ภูมิศาสตร์แบบตะวันตก ขณะเดียวกันภายในอาณาบริเวณของดินแดนก็มีการสร้างสถานที่สมัยใหม่โดยกษัตริย์ล้านนา รัฐบาลสยาม และมิชชันนารีชาวอเมริกัน เพื่อเป็นการแสดงถึงอัตลักษณ์ของผู้สร้างสถานที่นั้นๆ ในฐานะผู้ที่มีความศิวิไลซ์เหนือกว่าคนกลุ่มอื่นๆ

Abstract

This article aims to study the origin of “Geo-body” (Geographical shape) and the modernity in upper Lanna in the era of King Chulalongkorn of Siam. Before Lanna was annexed to Siam, Buddhist beliefs, such as Trai-Phum (Three Worlds), and hierarchy of towns and cities influenced the origin of Geo-body. Trai Phum devided the world into 31 layers. After Lanna rulers contacted with westerners, several modern buildings were built at the center of the city, such as Chiang Mai; however, the origin of Geo-body was not much affected. During the time of King Chulalongkorn, Lanna was annexed by Siam who tried to form a new Geo-body of Lanna which was established to fit with the one of Siam. It had been built after the western concept and shaped by the settlement of Christian Missionaries, the city became a new area under a new Geo-body.