ปัญญารู้แจ้งสภาวธรรมปัจจุบันขณะในการเจริญวิปัสสนาภาวนา

บทคัดย่อ

           วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาสภาวธรรมปัจจุบันขณะในคัมภีร์ พระพุทธศาสนาเถรวาท 2) เพื่อศึกษาการเจริญ วิปัสสนาภาวนาในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท และ 3) เพื่อศึกษาปัญญารู้แจ้งสภาวธรรมปัจจุบัน ขณะในการเจริญวิปัสสนาภาวนา โดยเป็นการวิจัย เชิงเอกสารที่ศึกษาข้อมูลจากพระไตรปิฎก อรรถกถา คัมภีร์และตำราต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง สรุปวิเคราะห์ เรียบเรียงบรรยายเชิงพรรณนา และตรวจสอบโดย ผู้เชี่ยวชาญผลการศึกษาพบว่า
           สภาวธรรมปัจจุบันขณะ คือสภาวธรรมที่เป็น ปัจจุบันของขันธ์ 5 หรือรูปนาม ที่ปรากฏขึ้นเฉพาะ หน้า คำว่า ปัจจุบันขณะจำแนกเป็น 3 ประเภทคือ 1) ปัจจุบันโดยขณะ เมื่อจิตดวงหนึ่งๆ ถึงขณะทั้ง 3 คือ เกิด ขึ้น ตั้งอยู ่ และดับไป รวมถึงขณะจิตหนึ่งๆ ในวิถีจิตที่ เกิดดับติดต่อกันนั้นมีแต่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์ เดียวเท่าทันที่ทรงหยั่งเห็นดังกล่าวได้ 2) ปัจจุบันโดย สันตติ ที่นับเนื่องด้วยกระแสรูป 1-2 วิถีจิตและกระแส นาม 2-3 วิถีจิตในช่วงนี้จิตรับรู้อารมณ์โดยปรมัตถ์ เทา่ นั้น และรูเ้ ห็นเทา่ ทันความเกิดดับของสภาวธรรมได้ ชัดเจน 3) อัทธาปัจจุบัน คือ ปัจจุบันที่ยาวกว่า 2 ช่วง แรกออกไป
           การเจริญวิปัสสนาภาวนามี 4 แบบ ได้แก่ 1) สมถปุพพังคมวิปัสสนาภาวนา 2) วิปัสสนาปุพพังคม สมถภาวนา 3) สมถวิปัสสนายุคนัทธภาวนา และ 4) ธัมมุทธัจจวิคคหิตมานัส การกำหนดรู้อย่างเท่า ทันสภาวธรรมปัจจุบันขณะ มีความสอดคล้องตาม วิธีปฏิบัติแบบที่ 2 คือการเจริญสมถะมีวิปัสสนาเป็น เบื้องต้น โดยการเจริญวิปัสสนาขณิกสมาธิ เมื่อเจริญ ได้จนจิตไม่ซัดส่ายและแนบอยู่กับอารมณ์ปัจจุบันที่ กำหนดรูอ้ ยู ่ สงบจากนิวรณ ์ และมีกำลังเทียบเทา่ กับ อุปจารสมาธิแล้ว จึงกำหนดรู้รูปนามตามลำดับของ โลกียปริญญา 3
          ปัญญารู้แจ้งสภาวธรรมปัจจุบันขณะในการ เจริญวิปัสสนาภาวนา ย่อมเกิดขึ้นหลังจากการ กำหนดรูรู้ปนามดว้ ยโลกียปริญญา 3 โดยเปน็ การละ ธรรมหรือต้นเหตุต่างๆ อันเป็นเครื่องปิดกั้นสภาวธรรม ความเป็นจริงของรูปนามได้โดยลำดับเริ่มด้วย 1) ญาตปริญญากอ่ ใหเ้ กิดปญั ญารูแ้ จง้ ลำดับที่ 1 นามรูป ปริจเฉทญาณ ถึงลำดับที่ 2 ปัจจยปริคคหญาณญาณ ทั้งสองนี้เป็นการเริ่มต้นการละสักกายทิฏฐิ และการ หยั่งเห็นอนัตตลักษณะของรูปนาม 2) ตีรณปริญญา ก่อให้เกิดปัญญารู้แจ้งลำดับที่ 3 สัมมสนญาณ คือ ประจักษช์ ัดพระไตรลักษณ ์ และเมื่อรูชั้ดความเกิดดับ ของรูปนามแบบสันตติขาดและรูเ้ ทา่ ทันวิปสั สนูปกิเลส เป็นปัญญารู้แจ้งลำดับที่ 4 อุทยัพพยญาณ และ 3) ปหานปริญญาก่อให้เกิดปัญญารู้แจ้งลำดับที่ 5 ภังคญาณ ถึงลำดับที่ 12 อนุโลมญาณ โดยภังคญาณ เป็นการรู้ชัดอนิจจลักษณะมากที่สุดลำดับที่ 9 มุญจิตุกัมยตาญาณเป็นการรู้ชัดทุกขลักษณะมาก ที่สุด เมื่อจิตวางเฉยมีใจเป็นกลางในรูปนามได้ เป็น ปัญญารู้แจ้งลำดับที่ 11 สังขารุเปกขาญาณ ลำดับ ที่ 12 อนุโลมญาณจะเกิดติดตามมาและนำไปสู่การ ปรากฏแห่งมรรคได้