ศึกษาลักขณูปนิชฌานในการเจริญวิปัสสนาภาวนา ในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท

บทคัดย่อ

            วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1. เพื่อศึกษาสภาวฌานในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท 2. เพื่อศึกษาลักขณูปนิชฌานในคัมภีร์พุทธศาสนา เถรวาท 3. เพื่อศึกษาการเจริญวิปัสสนาภาวนาเพื่อ ให้เกิดลักขณูปนิชฌาน โดยการศึกษาข้อมูลจากคัมภีร์ พุทธศาสนาเถรวาทว คือ พระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา และคัมภีร์อื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น คัมภีร์วิสุทธิ มรรค เป็นต้น โดยการรวบรวมข้อมูลนำมาประมวล วิเคราะห์โดยเรียบเรียงบรรยายเชิงพรรณนา และ สรุปตรวจสอบความถูกตอ้ งโดยผูเ้ ชี่ยวชาญ

ผลการวิจัยพบว่า 
            สภาวฌาน หมายถึงสภาวจิตที่เพ่งพินิจจนเป็น สมาธิแนว่ แนถึ่งขั้นอัปปนาสมาธิ ซึ่งมีอยู่ 2 แบบ คือ (1) การเพ่งอารมณ์บัญญัติ คือ รูปฌาน และอรูป ฌาน เป็นสมถภาวนา ให้ผลสูงสุด คือ สมาบัติ 8 และอภิญญา 5 เรียกว่า อารัมมณูปนิชฌาน (2) การ เพ่งอารมณ์ปรมัตถ์ คือการเพ่งลักษณะของสังขารให้ เห็นความเป็นไตรลักษณ์ เป็นวิปัสสนาภาวนา ให้ผล สูงสุดคือ มรรค ผล นิพพาน เรียกว่า ลักขณูปนิชฌาน
           ลักขณูปนิชฌาน หมายถึงการเพ่งลักษณะ ซึ่งเป็นปรมัตถ์อารมณ์ ได้แก่ วิปัสสนา มรรค ผล วิปัสสนาชื่อว่า ลักขณูปนิชฌาน เพราะเพ่งพินิจ สังขารโดยไตรลักษณ์ มรรคชื่อว่า ลักขณูปนิชฌาน เพราะยังกิจแห่งวิปัสสนาให้สำเร็จ ผลชื่อว่า ลักขณู ปนิชฌาน เพราะเพ่งพินิจอันมีลักษณะสุญญตะ อนิมิตตะและอัปปณีหิตะอย่างหนึ่ง และเพราะเห็น ลักษณะสัจจภาวะนิพพานอย่างหนึ่ง
           การเจริญวิปัสสนาภาวนาเป็นหนทางการทำให้ เกิด ลักขณูปนิชฌาน ซึ่งมีวิธีหลักใหญ่ อยู่ 2 วิธีคือ (1) สมถปุพพังคมวิปัสสนาเป็นการเจริญวิปัสสนา โดยใช้ฌานเป็นบาทฐาน ผู้ที่ปฏิบัติแนวนี้เรียกว่า สมถยานิก (2) วิปัสสนาปุพพังคมสมถะเป็นการเจริญ วิปัสสนา โดยไม่มีฌานเป็นบาทฐาน แต่ใช้ขณิกสมาธิ จนเกิดกำลังเทียบเท่า ฌาน ผู้ปฏิบัติแนวนี้เรียกว่า วิปัสสนายานิก ซึ่งทั้ง 2 วิธีนี้ เป็นการเจริญวิปัสสนา ตามหลักสติปัฏฐานสูตร อันเป็นทางสายเดียวที่ สามารถพ้นจากอำนาจครอบงำของกิเลสที่สุดคือนำ ไปสู่ความหลุดพ้นที่ยั่งยืนอย่างแท้จริง