การพัฒนาการคิดแบบองค์รวมด้วยหลักธรรมในพระพุทธศาสนา

บทคัดย่อ

ดุษฎีนิพนธ์นี้ มีวัตถุประสงค์ ดังนี้ 1) เพื่อศึกษาแนวคิดและทฤษฎีเกี่ยวกับการพัฒนาการคิดแบบองค์รวม 2) เพื่อศึกษาหลักธรรมในพระพุทธศาสนาที่เกี่ยวกับการพัฒนาการคิด 3) เพื่อบูรณาการการพัฒนาการคิดแบบองค์รวมด้วยหลักธรรมในพระพุทธศาสนา 4) เพื่อนำเสนอองค์ความรู้เกี่ยวกับการบูรณาการการพัฒนาการคิดแบบองค์รวมด้วยหลักธรรมในพระพุทธศาสนา โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพแบบวิจัยเอกสาร การวิเคราะห์เชิงพรรณนา และสัมภาษณ์เชิงลึกผู้ทรง คุณวุฒิจำนวน 11 รูป/คน เป็นหลัก

           ผลการวิจัยพบว่า

           แนวคิดแบบองค์รวมและการคิดแบบองค์รวมอันเป็นกระแสหลักของสังคมโลกยุคปัจจุบันมี 3 แนวคิดหลักได้แก่ ความเป็นทั้งหมดตามนัยปรัชญากรีกโบราณ ตัวแบบเชิงระบบ และจิตวิทยาเก็สตัลท์ ผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีสารสนเทศในสังคมโลกยุคฐานวิถีชีวิตใหม่เป็นเหตุปัจจัยที่นำไปสู่ข้อเรียกร้องในการหาวิธีการคิดใหม่ที่เกื้อหนุนให้มนุษย์เป็นกำลังคนคุณภาพผู้เปรื่องปัญญา มีสมรรถนะในการคิดเพื่อสร้างนวัตกรรมและผลผลิตทางการคิดเชิงพาณิชย์ สามารถใช้ประโยชน์จากปัญญาประดิษฐ์และหุ่นยนต์ได้อย่างชาญฉลาด วิธีการคิดที่พึงนำมาใช้ในการพัฒนากำลังคนคุณภาพคือ ลักษณะการคิด 3 ได้แก่ การคิดเชิงเหตุผล การคิดเชิงสร้างสรรค์ การคิดเชิงความเป็นไปได้ กับความสามารถ 3 ได้แก่ ความสามารถในการคิดเชิงสัญลักษณ์ ความสามารถในการคาดคะเน ความสามารถในการทำให้เกิดผลอย่างต่อเนื่อง

           ญาณทัสสนะและอริยสัจสี่เป็นหลักธรรมตัวอย่างซึ่งแสดงให้เห็นถึงความเป็นองค์รวมบนฐานของการคิดที่ดีคือ เป็นจริง มีประโยชน์ ปฏิบัติได้ ถูกกาลเทศะ โดยมีหลักธรรมที่เกี่ยวข้องกับการคิดโดยตรงคือ มรรคมีองค์แปดและอัญญาสมานาเจตสิก ส่วนการคิดแบบองค์รวมในพระพุทธศาสนาคือ การหยั่งเห็นภาพรวมของหลักธรรมต่าง ๆ ที่เพียงพอกับการพิจารณาโดยแยบคาย และนำไปสู่ผล 3 ประการได้แก่ ความรู้แจ้งตามความเป็นจริง การแก้ปัญหาให้หมดไปโดยสิ้นเชิง และความเจริญโดยบริบูรณ์ วิธีการพัฒนาการคิดในพระพุทธศาสนามี 2 แนวทางคือ การพัฒนาโดยใช้หลักปรโตโฆะสะ - โยนิโสมนสิการ และการนำเกณฑ์การพิจารณาสัตว์โลกของพระบรมศาสดามาปรับประยุกต์ใช้

          การคิดแบบองค์รวมเชิงพุทธเป็นกระบวนทัศน์ที่สร้างความสมดุลให้กับวิธีคิดและผลิตภาพทางการคิดเพื่อตอบสนองความต้องการในสังคมโลกยุคฐานวิถีชีวิตใหม่ สารัตถะแห่งการคิดแบบองค์รวมประกอบด้วยความพรั่งพร้อม ความถึงพร้อม และความเพียงพอกับการดำเนินชีวิตที่ดีของปัจเจกบุคคล โดยใช้ตัวชี้วัด“ปทุมเกณฑ์”เป็นแนวทางการพัฒนาการคิดแบบองค์รวมที่มุ่งเน้นการเสริมสร้างสมรรถนะและทักษะทางจิตที่เอื้อต่อการคิดแบบองค์รวม แล้วสังเคราะห์เป็นความรู้ที่เรียกว่า ผลึกการคิดที่มุ่งสู่ความเจริญโดยบริบูรณ์ (The Buddhist Synergetic Thinking Growth Model)