บทบาทของศาลในการถ่วงดุลอำนาจรัฐด้านความมั่นคง: ศึกษากรณีการใช้กฎหมายพิเศษในประเทศไทย

บทคัดย่อ

ในระบอบประชาธิปไตยที่ยึดหลักนิติธรรม การใช้อำนาจรัฐต้องอยู่ภายใต้กลไกการตรวจสอบและถ่วงดุลอย่างเหมาะสม โดยเฉพาะในสถานการณ์ที่รัฐใช้กฎหมายพิเศษด้านความมั่นคง เช่น พระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน พ.ศ. 2548 และกฎอัยการศึก พ.ศ. 2457 ซึ่งให้อำนาจฝ่ายบริหารและเจ้าหน้าที่รัฐดำเนินการอย่างกว้างขวางในการจำกัดสิทธิเสรีภาพของประชาชน บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาบทบาทของศาลไทยในการถ่วงดุลอำนาจของรัฐในบริบทดังกล่าว โดยวิเคราะห์จากคำพิพากษาที่เกี่ยวข้อง พร้อมเปรียบเทียบกับแนวปฏิบัติของศาลรัฐธรรมนูญเยอรมนีและศาลสูงสหรัฐอเมริกา เพื่อจัดทำข้อเสนอเชิงนโยบายและแนวคิดทางกฎหมาย
ที่เหมาะสม และตั้งข้อสังเกตเชิงวิพากษ์ว่า ศาลไทยควรปรับแนวคิดหรือกลไกทางกฎหมายอย่างไร เพื่อให้การใช้อำนาจพิเศษไม่เป็นเครื่องมือในการลิดรอนสิทธิ แต่กลับกลายเป็นกลไกที่มีการถ่วงดุลอย่างแท้จริงบนฐานของหลักนิติธรรมและสิทธิมนุษยชน วิธีการศึกษาประกอบด้วยการวิเคราะห์เชิงเนื้อหาทางกฎหมาย (doctrinal analysis) ของกฎหมายพิเศษ คำพิพากษาสำคัญ และหลักกฎหมายระหว่างประเทศด้านสิทธิมนุษยชน โดยเน้นหลักความได้สัดส่วน หลักนิติธรรม และแนวคิดการถ่วงดุลอำนาจ
ผลการศึกษาพบว่า แม้ศาลไทยจะมีบทบาทในการตีความและตรวจสอบการใช้อำนาจพิเศษในบางกรณี แต่ในหลายคำพิพากษาศาลกลับให้ความสำคัญกับเหตุผลของรัฐมากกว่าการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชน ซึ่งสะท้อนถึงข้อจำกัดของศาลในการเป็นกลไกถ่วงดุลที่มีประสิทธิภาพในบริบทของภาวะฉุกเฉิน จึงเสนอแนะให้มีการส่งเสริมการนำหลักสากล เช่น หลักสัดส่วน ความจำเป็น และมาตรการที่จำกัดสิทธิน้อยที่สุด มาใช้ในการพิจารณาคดี  และปรับปรุงโครงสร้างทางกฎหมายเพื่อเปิดพื้นที่ให้ศาลมีอิสระในการควบคุมการใช้อำนาจของฝ่ายบริหาร รวมถึงการเสริมสร้างวัฒนธรรมตุลาการที่ยึดหลักสิทธิมนุษยชนอย่างเคร่งครัดเพื่อให้ศาลเป็นปราการสุดท้ายของประชาชน
ในภาวะวิกฤติอย่างแท้จริง