แนวคิดเรื่องจิตเดิมแท้ในพุทธปรัชญาเซน

บทคัดย่อ

บทความนี้เป็นการศึกษาเรื่องจิตเดิมแท้ในพุทธปรัชญาเซนว่า โดยสภาวะดั้งเดิมของจิตเป็นธรรมชาติบริสุทธิ์หรือไม่ ด้วยการวิเคราะห์หลักคำสอนที่ปรากฏในตัวบทหรือคัมภีร์ฝ่ายมหายานและเปรียบเทียบกับแนวคิดเรื่องจิตในพุทธปรัชญาเถรวาท
คำว่า “จิตเดิมแท้” เป็นแนวคิดที่ปรากฏเฉพาะในปรัชญาเซนเท่านั้น คำนี้ปรากฏครั้งแรกในคำสอนของท่านเว่ยหล่าง สังฆปริณายกรูปที่ 6 ของเซน โดยแนวทางปฏิบัติของเซนที่เรียกว่า โกอาน ซาเซน และมอนโดนั้นล้วนเป็นเครื่องมือที่ใช้เพื่อฝึกหัดให้บรรลุธรรมหรือซาโตริ คือการเข้าถึงโพธิจิตหรือจิตเดิมแท้ อันเป็นพุทธภาวะที่มีอยู่แล้วในทุกคน ดังนั้น คำว่า โพธิจิต พุทธภาวะ ซาโตริ จิตว่าง และจิตหนึ่ง จึงเป็นไวพจน์ที่บ่งถึงคำว่า จิตเดิมแท้ในพุทธปรัชญาเซน
จากการศึกษาเรื่องจิตเดิมแท้ในพุทธปรัชญาเซนพบว่า จิตเป็นธรรมชาติที่บริสุทธิ์จริง แต่มีนัยการอธิบายที่แตกต่างจากพุทธปรัชญาเถรวาทที่ใช้คำว่า จิตประภัสสรหรือผ่องใส ซึ่งมีความหมายต่างกับคำว่าจิตบริสุทธิ์ในพุทธปรัชญาเซน อย่างไรก็ตาม ความแตกต่างระหว่างพุทธปรัชญาเซนกับเถรวาทเป็นแต่เพียงการอธิบายความเท่านั้น เพราะเมื่อกล่าวถึงผลของการปฏิบัติแล้ว การเข้าถึงจิตเดิมแท้ของเซนก็คือการบรรลุธรรมที่มีรสเดียวกันกับการบรรลุธรรมในทัศนะของสำนักอื่นนั่นคือวิมุติรส