ความสัมพันธ์ระหว่างศิลปะกับศีลธรรม: มุมมองจากพุทธปรัชญาเถรวาท

บทคัดย่อ

ความสัมพันธ์ระหว่างศิลปะกับศีลธรรมเป็นปัญหาหนึ่งที่สำคัญของวิชาปรัชญา สาขาสุนทรียศาสตร์ งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาว่าพุทธปรัชญาเถรวาทจะมีทัศนะต่อปัญหาดังกล่าวนี้อย่างไร ในเบื้องต้น การศึกษาท่าทีของพุทธปรัชญาเถรวาทต่อศิลปะ พบว่ามีหลักฐานที่ดูเหมือนจะขัดแย้งกันอยู่ ทั้งในพระไตรปิฎกและคัมภีร์ชั้นรองอื่นๆ แต่อย่างไรก็ตามปัญหานี้สามารถอธิบายได้ด้วยวิธีคิดแบบ “วิภัชชวาท” อีกทั้งตามเนื้อหาในตาลปุตตสูตรยังแสดงให้เห็นด้วยว่าท่าที “การสอนอย่างอาทร” เป็นอีกหนึ่งเงื่อนไขสำคัญในการอภิปรายเรื่องนี้

ในขั้นต่อไป โดยอาศัยทฤษฎีสุนทรียศาสตร์ตะวันตกที่เกี่ยวข้องทั้ง 3 ทฤษฎี ได้แก่ 1) ศีลธรรมนิยม 2) สุนทรียนิยม 3) ปฏิสัมพันธนิยม กอปรความเข้าใจเรื่องศิลปะในทัศนะพุทธปรัชญาดังที่กล่าวแล้วข้างต้น เป็นกรอบอ้างอิงในการพิจารณาพบว่าการตีความเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างศิลปะกับศีลธรรมในมุมมองพุทธปรัชญาเถรวาทตามแนวทาง “ศีลธรรมนิยม” เช่น ที่พบในทัศนะของท่านพุทธทาสภิกขุต้องประสบปัญหาหลายประการ ได้แก่ ปัญหาความยุ่งยากต่อการตัดสินคุณค่าทางศิลปะปัญหาความเข้าใจเรื่องคุณค่าที่แท้จริงของศิลปะ ปัญหาการไม่สอดคล้องกับท่าทีแบบ “วิภัชชวาท” และปัญหาการไม่สอดคล้องกับท่าที “การสอนอย่างอาทร” ด้วยเหตุนี้ ผู้วิจัยจึงได้นำเสนอแนวทางการตีความแบบอื่นที่แตกต่างออกไป ซึ่งเห็นว่าเป็นทัศนะที่ถูกต้องเหมาะสมมากกว่า กล่าวคือ แนวทางการตีความแบบ “ปฏิสัมพันธนิยม” ด้วยเป็นแนวคิดที่ไม่สุดโต่ง ตามการตีความเช่นนี้จึงสรุปได้ว่าในมุมมองของพุทธปรัชญาเถรวาท ศิลปะมีความสัมพันธ์กับศีลธรรม แต่รูปแบบความสัมพันธ์นั้นมิได้เป็นไปอย่างตรงไปตรงมา ศิลปะจึงมีคุณค่าบางประการในตัวเองและไม่จำเป็นต้องเป็นเพียงแค่เครื่องมือของศีลธรรมเท่านั้น