พระปรมาภิไธยสมัยรัตนโกสินทร์: นัยแห่งนามกับความสัมพันธ์ทางสังคม
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาภูมิหลัง ลักษณะสำคัญ และภาษาในการขนานพระปรมาภิไธยกับความสัมพันธ์ทางสังคมที่สะท้อนผ่านพระปรมาภิไธยพระมหากษัตริย์ในสมัยรัตนโกสินทร์ ข้อมูลพระปรมาภิไธยที่ใช้วิเคราะห์ประมวลจากเอกสารชั้นต้น ได้แก่ กฎหมายตรา 3 ดวง ประชุมประกาศรัชกาลที่ 4 ประกาศพระราชพิธี บทเทศนาพระราชประวัติและพงศาวดารกรุงเทพฯ พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 1-รัชกาลที่ 5 และราชกิจจานุเบกษาเป็นหลัก จากการศึกษาพบว่าสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นสืบทอดจารีตการขนานพระปรมาภิไธยมาจากสมัยอยุธยา จุดเปลี่ยนของพระปรมาภิไธยทั้งด้านรูปแบบ ภาษาและเนื้อหาเริ่มต้นในรัชกาลที่ 4 ทรงเปลี่ยนแปลงรูปแบบพระปรมาภิไธยจนเป็นแบบแผน พระปรมาภิไธยส่วนใหญ่มีองค์ประกอบสำคัญ 3 ส่วน ได้แก่ พระนามเดิม สร้อยพระนามและพระนามแผ่นดิน ภาษาที่ใช้ขนานพระปรมาภิไธยมีลักษณะพิเศษ มีคำแสดงพระราชฐานะกับพระคุณลักษณะแห่งพระมหากษัตริย์และสะท้อนบริบททางสังคม กล่าวคือพลวัตทางสังคมมีความสัมพันธ์กับการขนานพระปรมาภิไธยที่แตกต่างกันไปในแต่ละรัชกาล
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
เอกสารอ้างอิง
จันทร์ฉาย ภัคอธิคม. (2528). การศึกษาวิเคราะห์ความชอบธรรมของระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ในสมัยอยุธยา: รายงานการวิจัย. กรุงเทพฯ: คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง.
จันทร์ฉาย ภัคอธิคม. (2532). รายงานการวิจัยการวิเคราะห์พระบรมนามาภิไธยในสมัยอยุธยา: การสืบค้นและความหมาย. กรุงเทพฯ: คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง.
จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ. (2463). พระราชกรัณยานุสร พระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 5 ตอนว่าด้วยพระราชพิธีศรีสัจปานกาล. พระนคร: โรงพิมพ์ไทย.
ดนัย พลอยพลาย. (2558). พระนามเจ้านายสมัยรัตนโกสินทร์: การศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างภาษากับวัฒนธรรมไทย (วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กรุงเทพฯ.
ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จฯ กรมพระยา. (2459). พระราชพงษาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 2. พระนคร: โรงพิมพ์ไทย.
ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จฯ กรมพระยา. (2468). ตำนานพระพุทธรูปสำคัญ. พระนคร: โสภณพิพรรฒธนากร.
ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จฯ กรมพระยา. (2511). พระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา. พระนคร: บริษัทตั้งท่งฮวดและบริษัทสยามกลการ.
ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จฯ กรมพระยา. (2555). พระราชพงศาวดารรัชกาลที่ 5 (พิมพ์ครั้งที่ 4). กรุงเทพฯ: มติชน.
ทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา. (2538). พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร.
เทศนาพระราชประวัติและพงศาวดารกรุงเทพฯ ของสมเดจพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ [และคนอื่นๆ]. (2462). พระนคร: หนังสือพิมพ์ไทย.
นรินทรเทวี, กรมหลวง. (2451). พระราชวิจารณ์ จดหมายเหตุความทรงจำของพระเจ้าไปยิกาเธอ กรมหลวงนรินทรเทวี (เจ้าครอกวัดโพ) ตั้งแต่จุลศักราช 1129 ถึงจุลศักราช 1182 เปนเวลา 53 ปี. พระนคร: บำรุงนุกูลกิจ.
นั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ. (2458). โคลงแลร่ายยอพระเกียรติ์. พระนคร: โรงพิมพ์ไทย.
ประชุมประกาศรัชกาลที่ 4 ภาคปกิรณกะ ส่วนที่ 1. (2467). พระนคร: บำรุงนุกูลกิจ.
ประชุมหมายรับสั่ง ภาคที่ 3 สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย. (2528). กรุงเทพฯ: คณะกรรมการพิจารณาและจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ สำนักนายกรัฐมนตรี.
ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง (เล่ม 1-3). (2481). พระนคร: มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์.
พระราชพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทร์ รัชชกาลที่ 1. (2478). พระนคร: พระจันทร์.
พระราชพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทร์ รัชชกาลที่ 4 พ.ศ. 2394-2411 ฉบับเจ้าพระยาทิพากรวงศ์. (2477). พระนคร: พระจันทร์.
พิชญา สุ่มจินดา. (2560). พระปรมาภิไธย พระมหากษัตริย์ในพระบรมราชจักรีวงศ์. ศิลปวัฒนธรรม, 38(3), 66-90.
พิพัฒน์ กระแจะจันทร์ (บ.ก.). (2558). สุโขทัยกับอาเซียน: มองปัจจุบันผ่านอดีตจากมิติประวัติศาสตร์ ศิลปะ โบราณคดี. ปทุมธานี: คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
ภาวาส บุนนาค. (2535). พระปรมาภิไธยสมเด็จพระมหากษัตริย์แห่งกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
ราชกิจจานุเบกษา. (2417). ประกาศเปลี่ยนธรรมเนียมใหม่. เล่มที่ 1 วันจันทร์ เดือน 8 แรมค่ำ 1 ปีจอ ฉศก 1236 แผ่นที่ 7, น. 52-53.
ราชกิจจานุเบกษา. (2451). ประมวลกฎหมายลักษณะอาญา ร.ศ. 127. เล่มที่ 25 ฉบับพิเศษ วันที่ 1 มิถุนายน พ.ศ. 2451, น. 206-287.
ราชกิจจานุเบกษา. (2453). ประกาศเฉลิมพระปรมาภิไธย. เล่มที่ 27 ตอนที่ 0 ง วันที่ 4 ธันวาคม พ.ศ. 2453, น. 2023.
ราชกิจจานุเบกษา. (2459). พระบรมราชโองการ ประกาศ เฉลิมพระปรมาภิไธย. เล่มที่ 33 ตอนที่ 0 ก วันที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2459, น. 212-217.
ราชกิจจานุเบกษา. (2468). พระราชพิธี บรมราชาภิเษกเฉลิมพระราชมณเฑียร ปีฉลู สัปตศก พุทธศักราช 2468. เล่มที่ 42 ตอนที่ พิเศษ 0 ก วันที่ 3 มีนาคม พ.ศ. 2468, น. 154-155.
ราชกิจจานุเบกษา. (2475). รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม. เล่มที่ 49 วันที่ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2475, น. 529.
ราชกิจจานุเบกษา. (2476). พระราชกฤษฎีกาตั้งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ พุทธศักราช 2476. เล่มที่ 50 วันที่ 11 มกราคม พ.ศ. 2476, น. 838.
ราชกิจจานุเบกษา. (2477). ประกาศ สภาผู้แทนราษฎรรับทราบในการที่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปก พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสละราชสมบัติและลงมติเห็นชอบในการอัญเชิญ พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอานันทมหิดล ขึ้นทรงราชย์. เล่มที่ 51 ตอนที่ พิเศษ 0 ก วันที่ 7 มีนาคม พ.ศ. 2477, น. 1331.
ราชกิจจานุเบกษา. (2489). ประกาศ เรื่องสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอเจ้าฟ้าภูมิพลอดุลยเดชทรงราชย์สืบราชสันตติวงศ์. เล่มที่ 63 ตอนที่ พิเศษ 39 ก วันที่ 9 มิถุนายน พ.ศ. 2489, น. 4-5.
ราชกิจจานุเบกษา. (2539). พระบรมราชโองการ ประกาศ เฉลิมพระปรมาภิไธยพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล. เล่มที่ 113 ตอนที่ 11 ข วันที่ 8 มิถุนายน พ.ศ.2539, น. 2.
ราชกิจจานุเบกษา. (2559). ประกาศเฉลิมพระปรมาภิไธยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว. เล่มที่ 113 ตอนที่ 102 วันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2559, น. 2.
ราชกิจจานุเบกษา. (2562). พระบรมราชโองการ ประกาศ เรื่อง พระปรมาภิไธย พระนามาภิไธย คำอ่าน และสรรพนาม คำขึ้นต้น คำลงท้าย ในการกราบบังคมทูล กราบทูล. เล่มที่ 136 ตอนที่ พิเศษ 117 ง วันที่ 10 พฤษภาคม 2562 ข, น. 3.
ราชกิจจานุเบกษา ฉบับจดหมายเหตุ พระราชพิธีราชาภิเษกสมรส พระราชพิธีบรมราชาภิเษก และพระราชพิธีเฉลิมพระราชมนเทียร พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช สยามินทราธิราช พ.ศ. 2493. (2493). พระนคร: กรมเลขาธิการคณะรัฐมนตรี.
ราม วชิราวุธ. (2546). ประวัติต้นรัชกาลที่ 6 (พิมพ์ครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: มติชน.
วิไลเลขา ถาวรธนสาร (2545). ชนชั้นนำไทยกับการรับวัฒนธรรมตะวันตก. กรุงเทพฯ: เมืองโบราณ.
ศุภวัฒย์ เกษมศรี, ม.ร.ว. (2554). สถาบันพระมหากษัตริย์กับประเทศไทย. ใน นามานุกรมพระมหากษัตริย์ไทย (น. 6-10). กรุงเทพฯ: มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา.
สมมตอมรพันธุ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ. (2459). ประกาศการพระราชพิธี เล่ม 1 สำหรับพระราชพิธีประจำปี. พระนคร: โรงพิมพ์ไทย.
สายชล สัตยานุรักษ์. (2546). พุทธศาสนากับแนวคิดทางการเมืองในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช (พ.ศ. 2325-2352). กรุงเทพฯ: มติชน.
อภิวิชญ์ คำสอน. (2564). พระปรมาภิไธยในสมัยรัตนโกสินทร์: ความงดงามทางภาษาที่สะท้อนภาพลักษณ์ใหม่ของพระมหากษัตริย์. ใน รายงานสืบเนื่องจากการประชุมวิชาการ “โครงการประชุมวิชาการระดับชาติ เครือข่ายความร่วมมือทางวิชาการและวัฒนธรรม 4 สถาบันการศึกษา” (น. 255-276). กรุงเทพฯ: คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง.
อภิวิชญ์ คำสอน. (2566). ความชอบธรรมทางการเมืองของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ปรากฏในพระปรมาภิไธยของพระองค์. วารสารรามคำแหง ฉบับคณะศึกษาศาสตร์ (มนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์), 4(2), 34-48.
อรรถจักร์ สัตยานุรักษ์. (2538). การเปลี่ยนแปลงโลกทัศน์ของชนชั้นผู้นำไทย ตั้งแต่รัชกาลที่ 4-พ.ศ. 2475. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
