ตำนานรอยพระพุทธบาทสระบุรีในบุณโณวาทคำฉันทร์และโคลงลิลิตดั้นตำนานพระพุทธบาท

Abstract

บทความนี้มุ่งศึกษาที่มาและความสำคัญของตำนานรอยพระพุทธบาทสระบุรีที่ปรากฏในวรรณคดีเรื่องบุณโณวาทคำฉันท์ ซึ่งมีเนื้อหากล่าวถึงการเสด็จพระราชดำเนินไปนมัสการรอยพระพุทธบาทสระบุรีของสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย และเรื่องโคลงลิลิตดั้นตำนานพระพุทธบาทที่มีเนื้อหาเป็นการรวบรวมเรื่องราวเกี่ยวกับรอยพระพุทธบาทสระบุรีไว้ทั้งหมด แต่งขึ้นเพื่อเป็นที่ระลึกเนื่องในการเสด็จพระราชดำเนินยกยอดมณฑปพระพุทธบาทของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้า รัชกาลที่ 6 การศึกษาพบว่าตำนานรอยพระพุทธบาทสระบุรีในบุณโณวาทคำฉันท์และโคลงลิลิตดั้นตำนานพระพุทธบาท ล้วนมีที่มาจาก "พระปุณโณวาทสูตรคำภัร์เทศนา" ที่แต่งขึ้นเพื่อใช้อธิบายความเป็นมาของรอยพระพุุทธบาทสระบุรีโดยเฉพาะ มิได้มาจาก "ปุณโณวาทสูตร" ในพระไตรปิฏกดังที่ผู้แต่งอ้างไว้ในบุณโณวาทคำฉันท์ และมิได้มาจาก "อรรถกถาปุณโณวาทสูตร" ดังที่ผู้แต่งอ้างไว้ในโคลงลิลิตดั้นตำนานพระพุทธาท แม้ว่าตำนานรอยพระพุทธบาทสระบุรีในวรรณคดีทั้ง 2 เรื่องจะอธิบายความเป็นมาของมหาเจดียสถานดังกล่าวเช่นเดียวกัน กระนั้นด้วยจุดประสงค์การแจ่งและยุคสมัยที่ต่างกัน ทำให้ความำคัญของตำนานรอยพระพุทธบาทสระบุรีและภาพสะท้อนคิความเชื่อที่มีต่อรอยพระพุทธบาทสระบุรีในวรรณคดีดังกล่าวแตกต่างกันไปด้วย