พระราชนิพนธ์กาพย์เห่เรือ ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว: เครื่องมือกระตุ้นความรักชาติในหมู่ราฏฎรชาวสยาม

Abstract

บทความนี้มุ่งศึกษาพระราชนิพนธ์กาพย์เห่เรือในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวในฐานะเครื่องมือกระตุ้นความรักชาติในหมู่ราษฎรชาวสยาม ผลการศึกษาพบว่าวิธีกระตุ้นความรักชาติในวรรณคดีเรื่องนี้มีอยู่ 3 ขั้นตอน ขั้นตอนแรกคือการสร้างความภูมิใจในชาติและความจงรักภักดีต่อสถาบันกษัตริย์ กวีได้นำเสนอภาพตัวแทนของพระร่วมเจ้าในฐานะอดีตผู้นำของไทยที่มีพระปรีชาญาณยิ่งจนสามารถกู้ชาติได้สำเร็จ เพื่อยืนยันทางอ้อมถึงความชอบธรรมของการมีสถาบันกษัตริย์และบทบามของพระมหากษัตริย์ในฐานะอดีตผู้นำของชาติซึ่งประชาชนควรดำเนินตามพระราชประสงค์ กวีได้นำเสนอความสง่างามของปราสาทราชวังและความเจริญรุ่งเรืองของบ้านเมือง เพื่อสื่อถึงพระบุญญาธิการและการอุทิศพระองค์เพื่อพัฒนาประเทศ อีกทั้งยังนำเสนอความเกรียงไกรของข้อจำกัดของกองทัพเรือสยาม เพื่อำไปสู่ขั้นตอนต่อไปคือการนำเสนอภัยคุกคามจากชาติมหาอำนาจตะวันตก ในขั้นตอนสุดท้ายกวีได้เสนอแนวทางป้องกันชาติให้พ้นภัย โดยการเชิญชวนราษฎรให้ร่วมใจบริจาคทรัพย์เพื่อจัดซื้อเรือรบหลวงพระร่วงมาใช้ป้องกันประเทศและกระตุ้นให้ราษฎรสละชีพเพื่อชาติในยามเกิดศึกสงคราม การศึกษาวรรณคดีเรื่องนี้ทำให้ได้ตระหนักถึงพระอัจฉริยภาพในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ทรงสามารถปรับใช้วรรณคดีประเภทกาพย์เห่เรือเพื่อวัตถุประสงค์ในเชิงการเมืองได้อย่างแยบคาย และที่สำคัญคือทำให้ได้ประจักษ์ถึงพลังของวรรณคดีที่มีส่วนโน้มน้าวใจคนในประเทศจนสามารถร่วมกันยังพันธกิจอันยิ่งใหญ่ระดับชาติได้สำเร็จลุล่วง