เครือข่ายภูมิปัญญาวัฒนธรรมข้าวไร่เพื่อความมั่นคงด้านอาหารและการอนุรักษ์ ความหลากหลายทางชีวภาพในจังหวัดชุมพร

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์ คือ 1) ศึกษาบริบทของภูมิปัญญาวัฒนธรรมข้าวไร่ 2) ศึกษาแบบแผนการผลิต การจัดการพื้นที่ การจัดการผลผลิตและการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพข้าวไร่ และ 3) สร้างเครือข่ายภูมิปัญญาวัฒนธรรมข้าวไร่ในจังหวัดชุมพร โดยทำการศึกษาในพื้นที่ ตำบลบ้านนา อำเภอเมือง ตำบลตะโก อำเภอทุ่งตะโก และ ตำบลละแม อำเภอละแม จังหวัดชุมพร กลุ่มประชากรในการวิจัย ได้แก่ ผู้ให้ข้อมูลสำคัญเกี่ยวกับองค์ความรู้ด้านวัฒนธรรมข้าวไร่ ได้แก่ ผู้นำชุมชน เกษตรกรผู้ปลูกข้าวไร่ และเจ้าหน้าที่ภาครัฐที่เกี่ยวข้อง การวิเคราะห์ข้อมูล นำข้อมูลที่ได้จาการสัมภาษณ์ และการสังเกตมาทำการวิเคราะห์ผลการวิจัยโดยใช้การอธิบายด้วยการวิเคราะห์เชิงพรรณนา และ การวิเคราะห์เนื้อหา ผลการวิจัยพบว่า การปลูกข้าวไร่มีการใช้เครื่องมือเครื่องใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่น เช่น ไม้แทงสัก กระบอกหนำข้าว แกะเก็บข้าว ภูมิปัญญาการปลูกมีการใส่เมล็ดพืชผักสวนครัวรวมกับเมล็ดข้าวในการปลูกข้าวเพื่อจะได้เก็บผลผลิตอื่นๆ ก่อนและหลังการเก็บข้าว ผู้ปลูกข้าวมีวัฒนธรรมความเชื่อเกี่ยวกับประเพณีการบูชาพระแม่โพสพ การผูกข้าว การลงแขกปลูกข้าวและเก็บข้าวที่แสดงให้เห็นถึงความมีน้ำใจในการช่วยเหลือซึ่งกันและกัน แบบแผนการผลิตการปลูกข้าวไร่ จะมีการเริ่มปลูกข้าวไร่ในเดือนกันยายน-ตุลาคม และสามารถเก็บเกี่ยวช่วงเดือนกุมภาพันธ์-มีนาคม การจัดการพื้นที่การปลูกข้าวไร่ส่วนใหญ่ในปัจจุบันจะปลูกในพื้นที่สวนยางพาราตั้งแต่ปลูกใหม่จนถึงยางพารามีอายุ 4 ปี และสวนปาล์มน้ำมันที่ปลูกใหม่จนถึงมีอายุ 3 ปี การจัดการผลผลิตและการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพข้าวไร่พันธุกรรมนธุ์พื้นเมือง โดยพันธุ์ข้าวที่นิยมปลูก คือ พันธุ์ข้าวสามเดือน ภูเขาทอง เล็บนก ดอกขาม และนางครวญ การสร้างเครือข่ายภูมิปัญญาวัฒนธรรมข้าวไร่ มีการจัดตั้งกลุ่มผู้ผลิตและแปรรูปผลิตภัณฑ์จากข้าว โดยมีกลุ่มเกษตรกรผู้ปลูกข้าวไร่บ้านสระขาวเป็นแหล่งเรียนรู้และเป็นแกนนำเครือข่าย มีเครือข่ายแลกเปลี่ยนความรู้จากเครือข่ายผู้ปลูกข้าวไร่กลุ่มอื่นและมีการขยายผลการเรียนรู้แก่เยาวชนโดยมีการจัดทำหลักสูตรท้องถิ่นข้าวไร่ไปสู่โรงเรียน