การรำหน้าพาทย์ของคุณหญิงนัฏกานุรักษ์ (เทศ สุวรรณภารต)

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษากระบวนท่ารำหน้าพาทย์ และแนวทางการออกแบบท่ารำของคุณหญิงนัฏกานุรักษ์ (เทศ สุวรรณภารต) ซึ่งเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพที่เน้นการศึกษาจากเอกสาร การสังเกตการณ์แบบไม่มีส่วนร่วมจากสื่อวีดิทัศน์ และการใช้แบบสัมภาษณ์แบบมีโครงสร้างกับผู้ให้ข้อมูลหลัก จำนวน 4 คน ซึ่งต้องเป็นบุคคลที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับการรำหน้าพาทย์ของคุณหญิงนัฏกานุรักษ์ (เทศ สุวรรณภารต) และได้รับการถ่ายทอดกระบวนท่ารำหน้าพาทย์จากนายสมยศ เปี่ยมลาภ หรือนายเวนิส เชียรวงศ์ อย่างน้อย 10 ปี การวิเคราะห์ขอมูลจากเนื้อหาและตรวจสอบขอมูลแบบสามเสา ผลการวิจัยพบว่า กระบวนท่ารำหน้าพาทย์ของคุณหญิงจำนวน 31 เพลง ใช้การนั่งรำ ยืนรำ และนั่งรำในส่วนต้นและยืนรำในส่วนต่อมา หากเริ่มต้นด้วยท่ายืนใช้ท่ายืนตัวพระ 3 ลักษณะ ท่ารำส่วนใหญ่มาจากแม่บทใหญ่ที่เรียงลำดับจากท่ารำในระดับล่าง (เอว) ขึ้นไปถึงระดับบน (ศีรษะ) ในส่วนเพลงรัวมีกระบวนท่ารำทั้งรัวลาเดียวและรัวเฉพาะ สำหรับแนวทางการออกแบบท่ารำ มี 4 แนวทาง คือ 1.การใช้จัดระเบียบร่างกายในการรำตามหลักนาฏศิลป์ไทย 2. การใช้  ท่ารำจากตำรารำเป็นท่ารำหลักตามความหมายของเพลงหน้าพาทย์ โดยท่ารำแต่ละเพลงประกอบด้วยท่ารำที่เรียงระดับจากล่างขึ้นไปถึงระดับบน 3.มีการใช้ทั้ง 4 ทิศทางในการรำแต่โดยส่วนใหญ่ใช้เพียง 3 ทิศทาง และ4. การใช้พื้นที่เพียงตำแหน่งเดียวไม่มีการแปรแถวหรือการเคลื่อนที่หลายตำแหน่ง แม้ว่ากระบวนรำหน้าพาทย์ของคุณหญิงจะมีผู้นำมาใช้แสดงไม่มากนักก็ตาม แต่องค์ความรู้ที่เป็นภูมิปัญญาของคุณหญิงที่แสดงถึงการออกแบบท่ารำอีกทางหนึ่งจึงควรเก็บรักษาเป็นมรดกทางศิลปะที่สำคัญในวงวิชาการด้านนาฏศิลป์ไทยที่สำคัญต่อไป