ปัญหาและแนวทางในการนำหลักความยุติธรรมด้านน้ำมาปรับใช้กับระบบกฎหมายไทยเพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืน

บทคัดย่อ

ความยุติธรรมด้านน้ำเป็นหลักการที่มุ่งให้ผู้มีส่วนได้เสียในการจัดการน้ำพิจารณาประเด็นต่าง ๆ อย่างรอบด้าน ซึ่งจะส่งผลให้เกิดการจัดสรรน้ำและภาระค่าใช้จ่ายต่าง ๆ อย่างเป็นธรรมต่อผู้เกี่ยวข้องทุกฝ่าย ทั้งมนุษย์ สัตว์ และพืช รวมถึงมนุษย์ในรุ่นถัดไปผ่านการใช้กลไกการมีส่วนร่วมของประชาชน งานวิจัยฉบับนี้ใช้วิธีวิจัยเชิงเอกสาร การศึกษาพบว่าสำหรับประเทศไทย หลักความยุติธรรมด้านน้ำบางส่วนได้ถูกบัญญัติไว้ในกฎหมายแล้ว เช่นหลักผู้ใช้น้ำเป็นผู้จ่าย หรือ ผู้ก่อมลพิษเป็นผู้จ่าย หลักการมีส่วนร่วมของประชาชน แต่ขาดหลักเกณฑ์การพิจารณาความยุติธรรมด้านน้ำในองค์กรที่มีหน้าที่ต้องพิจารณาจัดสรรน้ำในระดับต่าง ๆ การขาดการกำหนดสัดส่วนการใช้น้ำที่ชัดเจนและยืดหยุ่นของคนในจังหวัดต่าง ๆ การขาดการมีส่วนร่วมอย่างแท้จริงของประชาชนในการจัดการน้ำ และการขาดงานวิชาการทางกฎหมายเกี่ยวกับหลักการความยุติธรรมด้านน้ำ ปัญหาการเมืองในการจัดการน้ำ และทัศนคติของคนต่อทรัพยากรน้ำก็เป็นเหตุให้เกิดความไม่ยุติธรรมด้านน้ำขึ้น เหตุนี้งานวิจัยฉบับนี้จึงเสนอให้ (1) นำเอาแนวคิดความยุติธรรมด้านน้ำมากำหนดเป็นเป้าหมาย ภารกิจ หลักในการตัดสินใจขององค์กรด้านน้ำทุกองค์กร และควรจัดให้มีหลักเกณฑ์ขั้นตอนการพิจารณาที่มุ่งให้เกิดความยุติธรรมด้านน้ำโดยอย่างน้อยนำเอามิติของความยุติธรรมด้านน้ำทั้ง 5 ด้านมาเป็นเกณฑ์ในการพิจารณา [การกระจายผลประโยชน์และภาระอย่างเป็นธรรม, การรับรองกลุ่มผู้มีส่วนได้เสียในการบริหารจัดการและการใช้น้ำทุกกลุ่ม, การมีส่วนร่วมของประชาชน การคุ้มครองระบบนิเวศ และ การไม่เลือกปฏิบัติเพราะความแตกต่างทางวัฒนธรรม)มาเป็นเกณฑ์ในกระบวนการพิจารณาบริหารจัดการน้ำ] (2) กำหนดเกณฑ์การมีส่วนร่วมของประชาชนโดยให้การมีส่วนร่วมของประชาชนเป็นหลักในการปฏิบัติงานขององค์กร รวมทั้งวางหลักเกณฑ์การคัดเลือกผู้มีส่วนได้เสีย และกำหนดเกณฑ์การรับฟังข้อมูลจากผู้มีส่วนได้เสียในการใช้น้ำเข้ามาในกระบวนการวางแผน และการบริหารจัดการน้ำ (3) กำหนดสัดส่วนสิทธิการใช้น้ำในแต่ละจังหวัดในประเทศไทย รวมทั้ง (4) ส่งเสริมการศึกษาวิจัยและการสอนในประเด็นความยุติธรรมด้านน้ำโดยเฉพาะอย่างยิ่งหลักการยกประโยชน์ให้น้ำ (in dubio pro aqua)