ไซมิสสวีท โดยประสิทธิ์ ศิลปบรรเลง: การเรียบเรียงจากบทเพลงซิมโฟนีสู่เปียโนคอนแชร์โต

บทคัดย่อ

ที่มาและวัตถุประสงค์ : “ไซมิสสวีท” เป็นบทเพลงชิ้นสำคัญสำหรับวงดุริยางค์ที่อาจารย์ประสิทธิ์ ศิลปบรรเลง ประพันธ์สำเร็จในปี พ.ศ. 2496 เพื่อส่งเข้าประกวดในการแข่งขัน Queen Elizabeth Competition ประเภทบทประพันธ์ที่ประเทศเบลเยียม และได้แสดงรอบปฐมทัศน์ในงานประชุมวิชาการดนตรี UNESCO Music Conference ที่กรุงมะนิลา ประเทศฟิลิปปินส์ ในปี พ.ศ. 2497 “ไซมิสสวีท” ถือเป็นบทเพลงไทยชิ้นแรกที่มีโครงสร้างแบบซิมโฟนี ซึ่งประกอบด้วยกันสี่ท่อน ที่แสดงเอกลักษณ์ศิลปวัฒนธรรมไทยและสำเนียงดนตรีไทยผ่านเทคนิคการประพันธ์แบบคลาสสิกตะวันตก ท่อนแรกชื่อ “Moon over the Temple” ในอัตราจังหวะ Andante con moto นำบทประพันธ์เดิมชื่อ “Intermezzo” ซึ่งอาจารย์ประสิทธิ์แต่งขึ้นสำหรับการสอบสำเร็จการศึกษากับศาสตราจารย์เคลาส์ พริงส์ไฮม์ ณ ประเทศญี่ปุ่น ท่อนที่สอง “In the Grand Palace” ในอัตราจังหวะ Moderato สะท้อนถึงสถาบันพระมหากษัตริย์และพระบรมมหาราชวังที่ยิ่งใหญ่ของไทย ท่อนที่สาม “Siamese Lament” ในอัตราจังหวะ Lento cantabile เป็นบทเพลงช้าโศกเศร้าที่เลียนเสียงปี่ไทยโดยเครื่องเป่าสากล และท่อนสุดท้าย “In Bangkok’s Chinatown” เป็นท่อนที่ยาวที่สุด แบ่งเป็นสี่ช่วงย่อย ได้แก่ “Introduction” (Adagio), “Love Scene” (Lento), “Heartbreak” (Andante cantabile) และ “At the Wedding” (Allegro) ท่อนนี้เรียบเรียงขึ้นจากเพลงระบำ “ชื่นใจ” หรือ “ดอกเถา” จากละครเวทีเรื่อง “ขบวนเสรีจีน” ที่สะท้อนการเคลื่อนไหวเพื่อเสรีภาพของจีนในปี พ.ศ. 2480 โดยเยาวชนชาวจีนต่อต้านการยึดครองของญี่ปุ่นในช่วงสงครามจีน-ญี่ปุ่นครั้งที่สอง เนื่องในโอกาสฉลองครบรอบ 111 ปี อาจารย์ประสิทธิ์ ศิลปบรรเลง, 125 ปี หลวงวิจิตรวาทการ และ 50 ปีการเสียชีวิตของเคลาส์ พริงส์ไฮม์ ปรมาจารย์นักแต่งเพลงผู้เป็นครูของอาจารย์ประสิทธิ์ ณ สถาบันดนตรีแห่งกรุงโตเกียว ระหว่างปี พ.ศ. 2478-2480 ผู้วิจัยได้ดำเนินโครงการวิจัยเรื่อง “ศิลปบรรเลงเพลงสยาม โดยวงอิมมานูเอลออร์เคสตราในชุมชนคลองเตย” เพื่อเรียบเรียงและแสดงบทเพลงไทยคลาสสิกในรูปแบบใหม่ในปี พ.ศ. 2566 การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์หลักเพื่อนำบทประพันธ์ชิ้นสำคัญนี้มาเรียบเรียงใหม่ในรูปแบบเปียโนคอนแชร์โตและเปียโนเดี่ยว เพื่อให้บทเพลงสามารถนำเสนอได้ในวงกว้างมากขึ้น โดยเฉพาะในกลุ่มเยาวชน รวมถึงใช้ดนตรีเป็นสื่อกลางในการสร้างการมีส่วนร่วมในชุมชนคลองเตยผ่านกิจกรรมการแสดงและการเรียนรู้ทางดนตรีของมูลนิธิดนตรีเพื่อชีวิต

วิธีการศึกษา : ผู้วิจัยได้รวบรวมศึกษาข้อมูลประวัติและผลงานของอาจารย์ประสิทธิ์ ศิลปบรรเลง จากหนังสือ โน้ตเพลง จดหมาย เอกสาร บทละคร บันทึกเสียง และรูปภาพต่าง ๆ รวมทั้งได้ศึกษาและวิเคราะห์บทเพลง “ไซมิสสวีท” อย่างละเอียดจากโน้ตลายมือต้นฉบับโดยคุณเกษม สุวงศ์ ผู้เป็นลูกศิษย์ของผู้ประพันธ์ และจากโน้ตที่บันทึกตีพิมพ์ใหม่โดยกองดุริยางค์ทหารเรือ จากนั้นผู้วิจัยนำมาศึกษาและเรียบเรียงสำหรับการบรรเลงเปียโนประชันกับวงดุริยางค์ในรูปแบบเปียโนคอนแชร์โต โดยยึดการดำเนินเสียงประสานต้นฉบับเป็นหลัก พร้อมกันนี้ยังได้เรียบเรียงบทเพลงสำหรับบรรเลงเดี่ยวเปียโน โดยพยายามคงรูปแบบเสียงและสีสันดนตรีของวงดุริยางค์ให้มากที่สุด เพื่อให้ง่ายต่อการนำไปบรรเลงหรือแสดงได้บ่อยครั้งขึ้น ระหว่างการฝึกซ้อมร่วมกับวงดุริยางค์ ผู้วิจัยได้ปรับเปลี่ยนแนวทางบรรเลงของเปียโนและวงดนตรีเพื่อให้ทั้งสองฝ่ายเกื้อหนุนและประสานกันอย่างเหมาะสม

ผลการศึกษา : การบรรเลงเปียโนประชันกับวงดุริยางค์ช่วยให้นักดนตรีเยาวชนสามารถเล่นระดับเสียงได้แม่นยำขึ้น เพราะสามารถฟังเสียงอ้างอิงจากเปียโนได้อย่างชัดเจน นอกจากนี้ลีลาการบรรเลงเปียโนยังเพิ่มมิติและสีสันให้แก่บทเพลงด้วยเทคนิคต่าง ๆ เช่น การเล่นเสียงประสานแบบอาร์เปโจ (Arpeggio) การเล่นโน้ตรัว (Tremolo) การเลียนเสียงการกรอโน้ตในดนตรีไทยเดิม และการเล่นโน้ตขั้นคู่แปดสลับมือแทนการเล่นมาริมบา เทคนิคเหล่านี้ช่วยเพิ่มความหลากหลายทางเสียงและอรรถรสในการแสดง รวมทั้งเพิ่มความมีชีวิตชีวาและความน่าสนใจให้แก่บทเพลง การเรียบเรียงครั้งนี้จึงไม่เพียงแต่รักษาเอกลักษณ์ของบทเพลงดั้งเดิมไว้ แต่ยังช่วยขยายขอบเขตการนำเสนอบทเพลงให้เหมาะสมกับยุคสมัยและผู้ฟังกลุ่มใหม่

บทสรุป : ในยุคปัจจุบัน ดนตรีไทยถูกนำมาเรียบเรียงใหม่ในหลากหลายรูปแบบตามบริบททางสังคมและวัฒนธรรมที่เปลี่ยนแปลงไป โครงการวิจัยเชิงศิลป์นี้จึงมุ่งเผยแพร่บทประพันธ์ของคีตกวีไทยทรงคุณค่าในรูปแบบที่สามารถดึงดูดผู้ชมในยุคปัจจุบัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งเยาวชนรุ่นใหม่ เพื่อให้พวกเขาได้สัมผัสและเข้าถึงสุนทรียะของดนตรีไทยคลาสสิก พร้อมทั้งสอดแทรกเรื่องราวและประวัติศาสตร์ที่อาจถูกมองข้ามหรือหลงลืมไปในปัจจุบัน ด้วยการเรียบเรียงและการแสดงที่เน้นการมีส่วนร่วมของชุมชน คาดหวังว่างานวิจัยนี้จะเป็นสื่อกลางเชื่อมโยงระหว่างอดีตและปัจจุบัน ส่งเสริมความเข้าใจและความรักในศิลปวัฒนธรรมไทยให้คงอยู่สืบไป