การวิจัยกรณีศึกษาเดี่ยวการใช้ดนตรีบำบัดเพื่อการฟื้นฟูทักษะการใช้ภาษาในผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองที่มีภาวะสูญเสียการสื่อภาษาแบบโบรคา

บทคัดย่อ

ที่มาและวัตถุประสงค์ : การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาผลของการใช้ดนตรีบำบัดต่อการฟื้นฟูทักษะการใช้ภาษาในผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองที่มีภาวะสูญเสียการสื่อภาษาแบบโบรคา ภาวะสูญเสียการสื่อภาษา (Broca’s aphasia) เป็นรูปแบบหนึ่งของความบกพร่องทางภาษา ซึ่งมีลักษณะเด่นคือความยากลำบากอย่างมากในการพูดและการสร้างประโยคที่ถูกต้องตามหลักไวยากรณ์ โดยเฉพาะคำสันธานและคำบุพบท เช่น ‘และ’ ‘หรือ’ และ ‘แต่’ ผู้ป่วยอาจมีปัญหาในการใช้คำบุพบทด้วย แม้ว่าผู้ป่วยจะยังคงเข้าใจภาษาและมีเจตนาสื่อสารที่ชัดเจน แต่ความเสียหายต่อสมองบริเวณที่เกี่ยวข้องกับการสร้างคำพูดทำให้ไม่สามารถถ่ายทอดความคิดได้อย่างแม่นยำ ส่งผลให้มีคำศัพท์ที่จำกัด ยกตัวอย่างเช่น ผู้ป่วยที่ต้องการพูดว่า ‘พาสุนัขไปเดินเล่น’ อาจแสดงออกเพียงว่า ‘สุนัข เดินเล่น’ การฟื้นฟูทักษะเหล่านี้มักเน้นไปที่การบำบัดการพูด (Speech Therapy) นักบำบัดการพูดจะให้การประเมินและแบบฝึกหัดต่าง ๆ เพื่อช่วยผู้ป่วยฝึกฝนและฟื้นฟูความสามารถในการพูด โดยมีเป้าหมายให้กลับมาใกล้เคียงกับสภาวะปกติมากที่สุด นอกจากการบำบัดการพูดแล้ว การบำบัดด้วยดนตรี (Music Therapy) ยังเป็นอีกหนึ่งสาขาวิชาชีพที่นิยมใช้ในต่างประเทศ ทั้งแบบเดี่ยวหรือควบคู่กับการบำบัดการพูด งานวิจัยจำนวนมากชี้ให้เห็นถึงผลเชิงบวกของการบำบัดด้วยดนตรีต่อการฟื้นฟูภาวะสูญเสียการสื่อภาษาแบบโบรคา ดนตรีบำบัด (Music Therapy) ถูกนิยามว่าเป็นการใช้กิจกรรมทางดนตรีเพื่อสนับสนุนเป้าหมายการบำบัดเฉพาะบุคคล โดยเน้นการมีสัมพันธภาพระหว่างนักดนตรีบำบัด ดนตรี และผู้ป่วย กิจกรรมดนตรีบำบัดต้องตั้งอยู่บนพื้นฐานของงานวิจัย และนักดนตรีบำบัดจำเป็นต้องผ่านการอบรมหลักสูตรดนตรีบำบัดแล้วเท่านั้น จากการศึกษาพบว่า ในประเทศไทย มีผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองจำนวนมากที่ประสบกับปัญหาการสื่อสารอย่างรุนแรง อย่างไรก็ตาม ยังไม่พบงานวิจัยเกี่ยวกับดนตรีบำบัดสำหรับฟื้นฟูทักษะการสื่อสารในผู้ป่วยกลุ่มนี้ นอกจากนี้ การปรับใช้ดนตรีบำบัดให้สอดคล้องกับบริบททางภาษาที่เป็นเอกลักษณ์ของประเทศไทยยังคงต้องทำการศึกษาเพิ่มเติม งานวิจัยระดับนานาชาติจำนวนมากได้ศึกษาประโยชน์ของดนตรีบำบัดต่อผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองที่มีภาวะสูญเสียการสื่อภาษาแบบโบรคา งานวิจัยเหล่านี้ชี้ให้เห็นว่า โทนเสียงและจังหวะดนตรีสามารถกระตุ้นสมองซีกขวา เพื่อชดเชยความเสียหายของสมองซีกซ้าย ทำให้ผู้ป่วยสามารถใช้การร้องเพลงเป็นวิธีการสื่อสารทางเลือก นอกจากนี้ระดับเสียง ทำนอง และจังหวะ ยังกระตุ้นบริเวณของสมองที่ไม่ได้รับความเสียหายและส่งเสริมการฟื้นตัวได้เป็นพิเศษอีกด้วย ดนตรีบำบัดแบบ Neurologic Music Therapy มักใช้เทคนิค เช่น การบำบัดด้วยทำนองเสียง (Melodic Intonation Therapy: MIT) และการร้องเพลงเพื่อการบำบัด (Therapeutic Singing: TS) แม้ว่างานวิจัยส่วนใหญ่มักมุ่งเน้นไปที่กลุ่มประชากรที่ใช้ภาษาอังกฤษ แต่การวิจัยเกี่ยวกับการบำบัดด้วยดนตรีสำหรับผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองที่มีภาวะสูญเสียการสื่อภาษาในประเทศไทยยังคงขาดแคลนอยู่ แม้ว่าจะมีจำนวนผู้ป่วยที่ได้รับผลกระทบทางการสื่อสารด้วยโรคหลอดเลือดสมองสูงก็ตาม การศึกษานี้มีเป้าหมายเพื่อศึกษาผลของการใช้ดนตรีบำบัดต่อการฟื้นฟูทักษะการใช้ภาษาในผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองที่มีภาวะสูญเสียการสื่อภาษาแบบโบรคา โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อให้คำแนะนำแก่ผู้ป่วยและครอบครัวเกี่ยวกับการใช้การบำบัดด้วยดนตรีในการฟื้นฟูการพูด รวมถึงการให้ข้อมูลเชิงลึกแก่นักดนตรีบำบัดเกี่ยวกับวิธีการฟื้นฟูที่มีประสิทธิภาพ นอกจากนี้ งานวิจัยนี้ยังมุ่งหวังที่จะสร้างองค์ความรู้ที่มีคุณค่าเพื่อสนับสนุนการศึกษาเพิ่มเติมในด้านนี้ต่อไป

วิธีการศึกษา : การวิจัยนี้เป็นการวิจัยแบบผสมผสานรูปแบบวิจัยเชิงปริมาณกรณีศึกษาแบบกรณีเดี่ยวร่วมกับรูปแบบวิจัยเชิงคุณภาพกรณีศึกษา โดยใช้รูปแบบการทดลองแบบ A-B ใช้เทคนิค Melodic Intonation Therapy และ Therapeutic Singing มุ่งเน้นฟื้นฟูทักษะการพูด 4 ด้าน ได้แก่ การพูดรู้ความ การพูดคำเดียว การพูดเป็นวลี และการพูดเป็นประโยค กิจกรรมดนตรีบำบัดจัดขึ้นทั้งหมด 8 ครั้ง เครื่องมือที่ใช้ในการวัดผลได้แก่ แบบประเมิน The Individualized Music Therapy Assessment Profile (IMTAP) คะแนนของทักษะการใช้ทักษะการสื่อภาษาถูกวิเคราะห์ด้วย IMTAP โดยนักดนตรีบำบัดและเครื่องมือ T-WAB โดยนักแก้ไขการพูด ผู้วิจัยใช้แบบทดสอบ Thai Adaptation Western Aphasia Battery (T-WAB) ซึ่งแบบทดสอบนี้เป็นการประเมินเพื่อแยกประเภทและระดับความรุนแรงของภาวะสูญเสียการสื่อภาษา โดยใช้แบบประเมินทั้ง 4 หัวข้อ ได้แก่ 1) ความคล่องแคล่วและลื่นไหลในการพูด (Spontaneous Speech) 2) ความเข้าใจภาษาในการฟัง (Auditory Verbal Comprehension) 3) การพูดทวนคำ (Repetition) 4) การนึกคำ (Naming) การทำแบบทดสอบจะวัดทั้งก่อนและหลังได้รับดนตรีบำบัดและประเมินโดยนักแก้ไขการพูด นอกจากนี้ผู้วิจัยยังได้นำแบบประเมิน The Individualized Music Therapy Assessment Profile (IMTAP) ซึ่งเป็นแบบประเมินที่นักดนตรีบำบัดใช้เพื่อวัดความสามารถต่าง ๆ ของผู้เข้ารับบริการทั้งเด็กและผู้ใหญ่ โดยในการวิจัยครั้งนี้จะหยิบยกหัวข้อทักษะการใช้ภาษา (Expressive Communication) ข้อย่อย E. Verbalizations มาใช้ในการประเมินทักษะการใช้ภาษา ได้แก่ การพูดรู้ความ การพูดคำเดียว การพูดเป็นวลี และการพูดเป็นประโยค

ผลการศึกษา : ผลการวิจัยพบว่าทักษะการใช้ภาษาด้านการพูดรู้ความในระยะเส้นฐาน มีค่าเฉลี่ยรวมร้อยละ 40 และในระยะดนตรีบำบัด ซึ่งมีค่าเฉลี่ยสูงขึ้นอย่างต่อเนื่องจากร้อยละ 80 ขึ้นไปที่ร้อยละ 100 ด้านการพูดคำเดียว ระยะเส้นฐานมีค่าเฉลี่ยรวมร้อยละ 50 ในระยะดนตรีบำบัดมีผลคะแนนสูงขึ้นเรื่อย ๆ และคะแนนสูงที่สุดที่ร้อยละ 100 ด้านการพูดเป็นวลี ระยะเส้นฐานมีคะแนนเฉลี่ยรวมได้ร้อยละ 33.3 ในระยะกิจกรรมดนตรีบำบัดมีคะแนนที่สูงขึ้นเริ่มจากร้อยละ 80 ขึ้นไปสูงสุดที่ร้อยละ 100 และด้านการพูดเป็นประโยค ระยะเส้นฐานมีค่าเฉลี่ยรวมร้อยละ 0 แต่ในระยะกิจกรรมดนตรีบำบัดคะแนนได้สูงขึ้นมาเป็นร้อยละ 40 ร้อยละ 80 และขึ้นไปสูงที่สุดที่ร้อยละ 100

บทสรุป : การวิจัยนี้สามารถเป็นแนวทางการใช้ดนตรีบำบัดเพื่อฟื้นฟูทักษะการพูดของผู้ป่วยได้ สำหรับนักดนตรีบำบัดจะได้รับวิธีการและขั้นตอนการใช้เทคนิคทางดนตรีบำบัดสำหรับช่วยฟื้นฟูทักษะการใช้ภาษาในผู้ที่มีภาวะสูญเสียการสื่อภาษาแบบโบรคา และผู้ที่สนใจศึกษาเกี่ยวกับผู้ป่วยกลุ่มนี้จะได้รับข้อมูลและแนวทางการใช้ดนตรีบำบัดเพื่อนำไปศึกษาและต่อยอดเพิ่มเติม