เปราะบาง: บทประพันธ์ดนตรีรูปแบบอิมเมอร์ซีฟอะคูสแมติก

บทคัดย่อ

ที่มาและวัตถุประสงค์ : แนวคิดของอะคูสแมติกและดนตรีอะคูสแมติกได้เปลี่ยนกระบวนทัศน์ในการรับรู้เสียง กระบวนการประพันธ์ และการใช้เทคโนโลยี ส่งผลให้เกิดแนวทางการสร้างสรรค์ที่พัฒนารูปแบบการนำเสนอเสียงที่หลากหลาย รวมถึงการสร้างประสบการณ์แบบอิมเมอร์ซีฟ ดนตรีอะคูสแมติกเน้นการนำเสนอเสียงโดยปราศจากการเชื่อมโยงเสียงกับความหมาย บริบทหรือแหล่งที่มาของเสียง ทำให้ผู้ฟังมีปฏิสัมพันธ์กับกระบวนการรับรู้เสียงในระดับที่ลึกซึ้งมากขึ้น งานวิจัยนี้ศึกษาการใช้เทคนิคการประพันธ์ด้วยแนวคิดอะคูสแมติก การบันทึกเสียงภาคสนาม สำรวจเสียงด้วยซาวนด์วอล์ก (soundwalk) การจัดวางเสียงในพื้นที่เฉพาะ (site-specific sound installation) และการจัดวางลำโพงหลายระนาบเพื่อสร้างปฏิสัมพันธ์ที่ซับซ้อนระหว่างผู้ฟังและสิ่งแวดล้อมเพื่อสร้างประสบการณ์การฟังที่โอบล้อมและตอบสนองต่อบริบทของพื้นที่ การสำรวจดังกล่าวนำไปสู่คำถามวิจัยที่ว่า “กระบวนการประพันธ์และเครื่องมือใดที่สามารถใช้ในการสร้างบทประพันธ์ดนตรีอะคูสแมติกที่นำเสนอประสบการณ์แบบอิมเมอร์ซีฟได้”

วิธีการศึกษา : ผู้วิจัยสร้างสรรค์ เปราะบาง: บทประพันธ์ดนตรีรูปแบบอิมเมอร์ซีฟอะคูสแมติก ซึ่งประกอบด้วยบทประพันธ์จำนวน 7 บทเพลง รวมความยาว 69 นาที โดยแบ่งการนำเสนอออกเป็น 2 รูปแบบ ได้แก่ 1. ซาวนด์วอล์กผ่านแอปพลิเคชัน Echoes.xyz (จำนวน 6 บทเพลง) ประกอบไปด้วย (1) มหานคร (2) หกล้มหกลุก (3) เมืองเทพสร้าง (4) (ไม่)ปรากฏ (5) อย่าลืมฉัน และ (6) เปราะบาง 2. ศิลปะเสียงจัดวางในพื้นที่เฉพาะ (จำนวน 1 บทเพลง) ได้แก่ (7) ฟังอยู่หรือเปล่า? การนำเสนอทั้งสองรูปแบบเปิดโอกาสให้ผู้ฟังสำรวจเสียงในพื้นที่และมีปฏิสัมพันธ์กับสภาพแวดล้อมรอบตัว ทำให้ประสบการณ์การฟังกลายเป็นส่วนหนึ่งของสถานที่และช่วงเวลานั้น ๆ การหลอมรวมกันระหว่างเสียงที่ถูกประพันธ์ขึ้นและเสียงแวดล้อมที่เกิดขึ้น ณ ขณะนั้น ทั้งการเปลี่ยนแปลงตำแหน่ง การเคลื่อนไหว และการมีปฏิสัมพันธ์ของผู้ฟังกับเสียงและบริบทของพื้นที่ ทำให้แต่ละประสบการณ์การฟังแตกต่างจากการนำเสนอดนตรีในรูปแบบสื่อคงที่ (fixed media) ที่มีโครงสร้างตายตัว วิธีการนี้ทำให้เสียงอยู่ในสภาวะที่เปลี่ยนแปลงตลอดเวลา และปรับเปลี่ยนไปตามเงื่อนไขของสภาพแวดล้อมที่ดำรงอยู่ เสียงในชีวิตประจำวันจะปรากฏและแทรกตัวซ้อนอยู่กับบทประพันธ์ที่กำลังฟัง ชวนท้าทายและเปิดประสบการณ์การรับรู้เสียงทั้งในมิติของพื้นที่เสมือน (virtual space) และพื้นที่จริง (physical space) ที่มิอาจกำหนดให้เกิดขึ้นซ้ำได้ กระบวนการรับฟังจึงไม่ได้เป็นเพียงการรับรู้เสียงที่แยกขาดจากบริบท แต่เป็นการสร้างปฏิสัมพันธ์ระหว่างผู้ฟัง เสียง และพื้นที่ที่เปลี่ยนแปลงด้วย แนวคิด เปราะบาง ในงานวิจัยนี้เกิดจากการลงพื้นที่ภาคสนามร่วมกับกลุ่มเธียเตอร์ทูโก ซึ่งเป็นกลุ่มศิลปินที่มีความตั้งใจสร้างงานศิลปะให้กลายเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตประจำวันและนำเสนอในมุมมองใหม่ ๆ ผ่านการใช้พื้นที่สาธารณะและวัฒนธรรมของชุมชนเป็นสื่อในการสร้างสรรค์ผลงาน การทำงานภาคสนามในย่านเมืองเก่าของกรุงเทพมหานครทำให้เห็นถึงพลวัตของพื้นที่ที่กำลังเปลี่ยนแปลง ทั้งในเชิงสังคม วัฒนธรรม เศรษฐกิจ รวมถึงสภาพแวดล้อมทางเสียง ทั้งนี้ย่านเมืองเก่ายังมีลักษณะของความเปราะบางที่อยู่ในรูปแบบของอาคารไม้เก่าที่กำลังถูกแทนที่โดยสิ่งปลูกสร้างใหม่ การเปลี่ยนแปลงไปของชุมชนดั้งเดิม และเสียงกิจกรรมของผู้คนที่ปรับเปลี่ยนไปตามยุคสมัย พื้นที่นี้จึงเป็นแหล่งบันทึกเสียงที่สะท้อนถึงความสัมพันธ์ระหว่างเสียงกับบริบทของเมืองได้เป็นอย่างดี บทประพันธ์นี้มุ่งสร้างประสบการณ์การฟังที่โอบล้อมผู้ฟังและสะท้อนสภาพแวดล้อมเสียง ผ่านกระบวนการบันทึกเสียงในพื้นที่จริง การจัดการเสียงด้วยแนวคิดอะคูสแมติก และการกระจายเสียงในพื้นที่ ในด้านเทคโนโลยีการนำเสนอ แอปพลิเคชัน Echoes.xyz มีบทบาทสำคัญในการขยายขอบเขตของการสร้างสรรค์ผลงานอิมเมอร์ซีฟอะคูสแมติก เสียงของบทประพันธ์สามารถเปลี่ยนแปลงไปตามพื้นที่ที่กำหนด ซึ่งผู้ฟังสามารถมีปฏิสัมพันธ์กับเสียงได้ในลักษณะที่แตกต่างกันตามการเคลื่อนไหวและตำแหน่งของตนเอง ขณะที่ศิลปะเสียงจัดวางในพื้นที่เฉพาะ นำเสนอสภาพแวดล้อมทางเสียงที่โอบล้อมผู้ฟังภายในพื้นที่ ซึ่งเสียงของพื้นที่และเสียงแวดล้อม ล้วนมีบทบาทในการกำหนดการรับรู้เสียง การมีปฏิสัมพันธ์ระหว่างเสียงที่ถูกประพันธ์ไว้ล่วงหน้าและเสียงของพื้นที่จริงสร้างประสบการณ์ที่มิอาจเกิดขึ้นซ้ำในลักษณะเดียวกันได้ มิติของการฟังที่ขึ้นอยู่กับบริบทนี้ ท้าทายแนวคิดดั้งเดิมของการประพันธ์และการนำเสนอผลงาน ทำให้ประสบการณ์การฟังแต่ละครั้งถูกกำหนดโดยเงื่อนไขของพื้นที่และสถานการณ์เฉพาะในขณะนั้น ผู้ฟังจึงไม่ได้เป็นเพียงผู้รับฟัง แต่มีส่วนร่วมกับกระบวนการสร้างความหมายใหม่ของเสียงด้วย

ผลการศึกษา : การศึกษาและการสร้างสรรค์ เปราะบาง: บทประพันธ์ดนตรีรูปแบบอิมเมอร์ซีฟอะคูสแมติก ตอบโจทย์คำถามวิจัยได้ชัดเจน ทั้งในแง่แนวคิดอะคูสแมติก เทคนิคการประพันธ์ การจัดวางเสียงหลายระนาบ และการใช้เทคโนโลยีดนตรีในการสร้างประสบการณ์การฟังแบบอิมเมอร์ซีฟที่ผสานเสียงจริงจากพื้นที่กับเสียงที่ประพันธ์ไว้ ทั้งยังแสดงให้เห็นถึงความเป็นไปได้ของแนวคิดอะคูสแมติกในการสร้างประสบการณ์การฟังที่ดำเนินไปในโลกจริงและโลกเสมือน บทประพันธ์ประกอบด้วย 2 รูปแบบการนำเสนอ ได้แก่ ซาวนด์วอล์กและศิลปะเสียงจัดวางในพื้นที่เฉพาะ โดยมีจุดเริ่มต้นจากการลงภาคสนามเพื่อศึกษาและบันทึกเสียงของพื้นที่ อีกทั้งยังใช้แนวคิดอะคูสแมติกในการคัดเลือกวัตถุดิบเสียงเพื่อสร้างสรรค์บทประพันธ์และออกแบบประสบการณ์การฟังแบบอิมเมอร์ซีฟ ผลลัพธ์ที่ได้คือประสบการณ์เสียงที่โอบล้อมและเปิดโอกาสให้ผู้ฟังสำรวจเสียงร่วมกับสภาพแวดล้อม รวมถึงการเชื่อมโยงผัสสะทั้งหมดในการรับรู้เสียง เวลา และพื้นที่

บทสรุป : ผู้วิจัยหวังเป็นอย่างยิ่งว่างานวิจัยนี้จะมีส่วนสำคัญในการขยายขอบเขตของแนวคิดอะคูสแมติกในบริบทร่วมสมัยและพัฒนาการสร้างสรรค์งานดนตรีในรูปแบบอิมเมอร์ซีฟอะคูสแมติกต่อไปได้ โดยเปิดมุมมองในการออกแบบประสบการณ์เสียงที่ไม่เพียงเป็นการรับรู้ผ่านหู แต่เป็นการเชื่อมโยงระหว่างผู้ฟังกับพื้นที่และสภาพแวดล้อมจริงด้วย ความสำเร็จของการผสานเทคนิคดนตรีอะคูสแมติกเข้ากับพื้นที่จริงในครั้งนี้เป็นรากฐานที่สามารถนำไปต่อยอดในผลงานด้านเสียงและศิลปะได้ในอนาคต