ความมั่นคงและความยั่งยืนทางอาหารของไทยในยุควิกฤตซ้อนวิกฤต*

บทคัดย่อ

บทความนี้ต้องการนำเสนอแนวทางการสร้างความมั่นคงและความยั่งยืนทางอาหารของไทย โดยพยายามอธิบาย ถึงความสำคัญของระบบอาหารโลกในยุคที่เรียกว่า “วิกฤตซ้อนวิกฤต” (Polycrisis) เนื่องจากในปัจจุบันมีวิกฤตที่เกิดขึ้น พร้อมกัน เชื่อมโยงกัน และส่งผลกระทบระหว่างกันในหลากหลายมิติ ทั้งความมั่นคงระหว่างประเทศ การกำกับดูแล ภายในประเทศ อาหาร พลังงาน เศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้อม ซึ่งวิกฤตทั้งหมดนี้สามารถนำไปสู่ “หายนะทางอาหาร” (Food Catastrophe) โดยยกตัวอย่างสงครามรัสเซีย-ยูเครน อันเป็นปัจจัยสำคัญที่ส่งผลกระทบต่อความมั่นคง ทางอาหารโลก เมื่อพิจารณาการส่งออกสินค้าอาหารในภาวะวิกฤต พบว่า หลายประเทศเริ่มพึ่งพาตนเองด้วยการผลิตอาหารภายในประเทศ และดำเนินนโยบายปกป้องตัวเองเพื่อสร้างความมั่นคงทางอาหาร (Food Protectionism) และเนื่องด้วยสถานการณ์ต่าง ๆ มีความไม่แน่นอนสูงมาก แต่ละประเทศไม่สามารถคาดการณ์ว่าจะขาดแคลนอาหาร ในอนาคตเมื่อใด ทำให้การค้าสินค้าอาหารในยุควิกฤตซ้อนวิกฤตเป็นยุคที่แต่ละประเทศกอบโกยความมั่นคงทางอาหาร ด้วยการซื้อความมั่นคงทางอาหารของประเทศอื่นมาเป็นของตนเอง

         ในปัจจุบัน ไทยยังมีความสามารถในการผลิตอาหาร เพื่อตอบสนองความต้องการภายในประเทศได้ค่อนข้างดี โดยเมื่อพิจารณาจากอัตราการพึ่งพาตนเองด้านอาหาร (Self-Sufficiency Ratio: SSR) หรือการเทียบสัดส่วน ปริมาณผลผลิตที่ผลิตได้ในประเทศต่อผลผลิตที่ต้องใช้ บริโภคภายในประเทศทั้งปี ซึ่งถือได้ว่ามีความมั่นคงทางอาหารและมีความสามารถในการพึ่งพาตนเองด้านอาหาร หมายความว่าไทยจะมีโอกาสน้อยมากที่จะเกิดปัญหาการขาดแคลนอาหาร แต่ไทยยังต้องพึ่งพาการนำเข้าสินค้าเกษตรบางส่วน โดยเฉพาะกลุ่มอาหารสัตว์ เมื่อเกิดวิกฤต ในระดับโลกย่อมกระทบต่อต้นทุนอาหารของไทยด้วย ยิ่งถ้าเกิดวิกฤตพร้อมกัน และรัฐบาลจัดการไม่ได้จนนำไปสู่ภาวะเศรษฐกิจชะงักงันและเงินเฟ้อ กำลังซื้อของคนใน ประเทศก็จะลดลงในช่วงเวลานั้นถึงจะมีอาหารเพียงพอ แต่ประชาชนในประเทศไม่สามารถซื้ออาหารมาบริโภคได้ ก็หมายความว่าประเทศไม่มีความมั่นคงและไม่ยั่งยืนทางอาหารเช่นกัน