การจัดการความรู้ป่าชุมชนโดยชุมชนเพื่อสุขภาวะชุมชนตามแนวทางการพัฒนาที่ยั่งยืน: กรณีศึกษาบ้านควนยูง ตำบลขุนทะเล อำเภอเมืองสุราษฎร์ธานี จังหวัดสุราษฎร์ธานี

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาบริบทของป่าชุมชนเพื่อนำความรู้ที่ได้มาจัดการอย่างเป็นระบบ 2) เพื่อสำรวจพันธุ์ไม้และสมุนไพรสำคัญ ตลอดจนสร้างฐานข้อมูลด้านสุขภาวะ 3) เพื่อเพิ่มการตระหนักรู้และส่งเสริมการมีส่วนร่วมของชุมชนในการอนุรักษ์และพัฒนาป่าชุมชนเพื่อสุขภาวะที่ดี และ 4) เพื่อถอดบทเรียนจากอดีต ปัจจุบัน และแนวทางการพัฒนาป่าชุมชนในอนาคต การศึกษานี้ใช้วิธีการวิจัยแบบผสมผสาน เน้นที่การวิจัยเชิงคุณภาพและการวิจัยเชิงปฏิบัติการเพื่อสร้างชุมชนแห่งการเรียนรู้ กลุ่มเป้าหมายหลักและหน่วยวิเคราะห์ ได้แก่ พันธุ์ไม้และสมุนไพร แกนนำชาวบ้าน คณะกรรมการป่าชุมชน นักเรียนและนักศึกษาที่สมัครใจเข้าร่วมโครงการ เก็บรวบรวมข้อมูล พ.ศ.2563-2564 ด้วยวิธีการสำรวจภาคสนาม การประกวดเรียงความ การสัมภาษณ์ การสนทนากลุ่ม เครื่องมือที่ใช้เก็บรวบรวมข้อมูล ได้แก่ แบบบันทึกพันธุ์ไม้และสมุนไพร อากาศยานไร้คนขับ (โดรน) แบบบันทึกคะแนนการประกวดเรียงความ และแบบสัมภาษณ์กึ่งโครงสร้าง จากนั้นนำข้อมูลที่ได้ไปวิเคราะห์เชิงเนื้อหาสำหรับข้อมูลเชิงคุณภาพและใช้สถิติเชิงพรรณนาในการวิเคราะห์ข้อมูลจากฐานข้อมูลบนแพลตฟอร์มออนไลน์ทางเฟสบุ๊ค

ผลการศึกษาพบว่า 1) ป่าชุมชนแห่งนี้มีความอุดมสมบูรณ์ตั้งอยู่ใจกลางเมืองนิคมสร้างตนเองขุนทะเลเป็นผู้ถือครองกรรมสิทธิ์ในที่ดิน ช่วง พ.ศ.2553 มีการบุกรุกป่าจากนายทุนเพื่อปลูกปาล์มน้ำมันแต่ชาวบ้านคัดค้านไว้ได้ 2) พบพันธุ์ไม้ จำนวน 37 ชนิด สมุนไพรกว่า 100 ชนิด ซึ่งผลผลิตจากงานวิจัยนี้มีการจัดทำฐานข้อมูลออนไลน์เผยแพร่ทางเฟสบุ๊คและหนังสือ 3) ชาวบ้านและเยาวชนในพื้นที่มีความตระหนักและมีจิตสำนึกหวงแหนผืนป่า ตลอดจนมีส่วนร่วมในการทำกิจกรรมต่างๆ โดยการสะท้อนคิดว่าผืนป่าแห่งนี้ทำให้พวกเขามีคุณภาพชีวิตที่ดีทั้งด้าน กาย จิต สังคม และปัญญา สอดคล้องกับการพัฒนาที่ยั่งยืนด้านสุขภาวะและการสร้างความร่วมมือกับภาคส่วนต่างๆ และ 4) พบว่าผืนป่ามีการเปลี่ยนแปลงและพัฒนาอย่างต่อเนื่องตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ทั้งนี้ แนวทางการพัฒนาป่าชุมชนในอนาคต ได้แก่ การจัดตั้งตลาดประชารัฐและการพัฒนาเป็นศูนย์การเรียนรู้การท่องเที่ยวเชิงนิเวศต่อไป