“ทศชาดก” ของพระยาปริยัติธรรมธาดา (แพ ตาละลักษมณ์): วรรณคดีสองประสงค์

บทคัดย่อ

         ทศชาดก ของพระยาปริยัติธรรมธาดา (แพ ตาละลักษมณ์) เป็นวรรณคดีสมัยรัชกาลที่ 5 เรื่องหนึ่งที่ผู้แต่งสามารถนำเรื่องทศชาติชาดกมาปรับแปลงให้เป็นวรรณกรรมสอนพุทธศาสนาสำหรับกุลบุตรและหนังสือฝึกอ่านภาษาไทยได้ตรงตามวัตถุประสงค์ของกวี ในมิติวรรณกรรมสอนพุทธศาสนาสำหรับกุลบุตร พระยาปริยัติธรรมธาดา (แพ ตาละลักษมณ์) ใช้กลวิธีอันหลากหลายปรับแปลงเรื่องทศชาติในอรรถกถามหานิบาตให้เหมาะสมกับวัยของผู้อ่าน ไม่ว่าจะเป็นการปรับโครงสร้างของอรรถกถาชาดกให้เป็นนิทานที่เด็กเข้าใจง่าย การปรับเนื้อหาให้กระชับ การรักษารายละเอียดสำคัญในชาดกบางเรื่องที่มีเนื้อความเหมาะสมกับผู้เรียน การนำเสนอแนวคิดที่เป็นคุณธรรมพื้นฐานแทนแนวคิดเรื่องบารมี และการแทรกคำสอนที่เหมาะสมกับผู้เรียน ส่วนมิติของหนังสือฝึกอ่านภาษาไทย ผู้ประพันธ์ใช้หลายกลวิธีในการปรับแปลงทศชาติชาดกให้เป็นบทฝึกอ่านสำหรับเด็ก ทั้งการใช้กาพย์ 3 ชนิด ได้แก่ กาพย์ยานี 11 กาพย์สุรางคนางค์ 28 และกาพย์ฉบัง 16 นำเสนอเนื้อหาตามขนบการแต่งกลอนสวด การดำเนินเรื่องด้วยพระชาติทั้ง 10 ของพระโพธิสัตว์ควบคู่ไปกับการแจกลูกศัพท์ในมาตราต่างๆ การสอนให้ผู้เรียนรู้จักคำศัพท์ที่หลากหลาย รวมถึงการเพิ่มสัมผัสพยัญชนะและสัมผัสสระภายในวรรคเพื่อให้จดจำได้ง่าย เรื่องทศชาดกจึงเป็นทศชาติอีกสำนวนหนึ่งของคนไทยที่แสดงถึงการนำเรื่องราวของพระโพธิสัตว์ในสิบพระชาติสุดท้ายมาสืบทอดและสร้างสรรค์ใหม่ด้วยกลวิธีอันชาญฉลาดของกวี