อัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมของชุมชนตลาดน้อย กรุงเทพมหานคร

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาองค์ประกอบที่สะท้อนถึงอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมที่มีคุณค่าและสามารถรับรู้ได้ของชุมชนตลาดน้อย เป็นการวิเคราะห์คุณค่าและความสำคัญทางวัฒนธรรมทั้งที่เป็นรูปธรรมและนามธรรม ใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพเพื่ออธิบายถึงคุณค่าและลักษณะเฉพาะทางวัฒนธรรมของชุมชนตลาดน้อย ผลการวิจัยพบว่า ชุมชนตลาดน้อยมีองค์ประกอบที่มีความโดดเด่นทางวัฒนธรรมเชิงรูปธรรม โดยเฉพาะลักษณะเด่นทางโครงสร้างที่ยังคงอยู่ เนื่องจากเป็นชุมชนเก่าแก่ที่มีประวัติความเป็นมาอย่างยาวนาน สะท้อนผ่านรูปแบบการตั้งถิ่นฐานที่มีความโดดเด่นทั้งรูปแบบการตั้งถิ่นฐานแบบกลุ่ม (Cluster Settlement) ที่กระจุกตัวอยู่บริเวณริมฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยา และต่อมาเมื่อมีการพัฒนาเส้นทางคมนาคมทางบกและตัดถนนเจริญกรุงเข้ามายังชุมชน ส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงการตั้งถิ่นฐานเป็นรูปแบบการตั้งถิ่นฐานแบบแนวเส้นตรง (Linear Settlement) ที่มีเส้นทางการสัญจรเป็นตัวกำหนดลักษณะการวางตัวของอาคาร นอกจากนี้ภายในชุมชนตลาดน้อยยังมีความโดดเด่นในเรื่องของสถาปัตยกรรมที่มีความหลากหลายทางวัฒนธรรม สามารถถ่ายทอดให้เห็นถึงคุณค่าทางประวัติศาสตร์ ที่เป็นหลักฐานแสดงถึงการเข้ามาอยู่อาศัยของกลุ่มคนหลายชาติพันธุ์ในพื้นที่ชุมชน ในส่วนขององค์ประกอบที่มีความโดดเด่นทางวัฒนธรรมเชิงนามธรรม มีลักษณะเฉพาะในเรื่องของพิธีกรรม ประเพณี ศรัทธาความเชื่อ ที่ยังคงสืบปฏิบัติและมีความเชื่อมโยงกับวิถีชีวิตความเป็นอยู่จนถึงปัจจุบัน รวมถึงมีอิทธิพลต่อการใช้พื้นที่ภายในชุมชน ทั้งนี้จึงกล่าวได้ว่า “องค์ประกอบที่มีความโดดเด่นทางวัฒนธรรมเชิงนามธรรม” โดยเฉพาะในเรื่องของศรัทธาความเชื่อ มีบทบาทในการเป็นสื่อกลางที่จะถ่ายทอดเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ วัฒนธรรมและวิถีชีวิตได้อย่างชัดเจน กลุ่มคนที่อาศัยในชุมชนตลาดน้อยมีความผูกพันกับความเชื่อที่แสดงออกมาในรูปแบบของพิธีกรรม การพึ่งสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ประเพณีต่าง ๆ ถือเป็นอัตลักษณ์ที่เกิดจากฐานรากทางวัฒนธรรมของชุมชนตลาดน้อย