บทสังเคราะห์การพัฒนาเศรษฐกิจฐานรากจากฐานต้นทุนของกลุ่มคนจนเมือง ในเขตเศรษฐกิจพิเศษเพื่อลดความเหลื่อมล้ำ

บทคัดย่อ

กรอบแนวคิดการพัฒนาเขตเศรษฐกิจของประเทศไทย ได้ถูกสรุปจากการศึกษาโครงการสถานภาพทางความรู้ลดความเลื่อมล้ำคนจนเมือง ประเภทเมืองเศรษฐกิจพิเศษ (สักรินทร์ แซ่ภู่, 2559, 2563) โดยประกอบไปด้วย 4 แนวคิดหลักคือ การวางแผนพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน แนวคิดการพัฒนาเศรษฐกิจภูมิภาค แนวคิดเสรีนิยมใหม่ และแนวคิดการพัฒนาเมืองชายแดนผสมผสานไปกับเมืองอุตสาหกรรมใหม่ โดยบทความฉบับนี้ยังได้ชี้ให้เห็นถึงความเป็นไปที่อาจก่อให้เกิดความเหลื่อมล้ำต่อกลุ่มคนจนเมืองมากยิ่งขึ้น เพราะกรอบแนวคิดของการพัฒนาอาจมุ่งเป้าไปที่การสร้างเศรษฐกิจระดับมหภาค ซึ่งกลุ่มคนจนเมืองอาจไม่สามารถเข้าถึงได้โดยง่าย ในความเป็นจริงแล้วฐานทุนทางของการพัฒนาประเทศมีหลากหลายฐานต้นทุน ทั้งนี้บทความฉบับนี้สามารถสรุปประเภทของฐานต้นทุนทั้ง 4 แบบคือ ทุนทางการเมือง ทุนทางเศรษฐกิจ ทุนทางสังคมวัฒนธรรม และทุนทางสิ่งแวดล้อม โดยเป็นส่วนของการสังเคราะห์จากบริบทที่แตกต่างของ 3 กรณีศึกษาคือ กลุ่มวิสาหกิจแปรรูปข้าวอินทรีย์ กลุ่มท่องเที่ยวชุมชน และกลุ่มเกษตรริมแม่น้ำโขง เพื่อศึกษาบริบทและสภาพแวดล้อมที่แตกต่างทั้งในมิติของฐานต้นทุน อุปสรรคและข้อจำกัดเพื่อนำไปสู่การค้นหาข้อเสนอเชิงนโยบาย กลไก และโครงสร้างที่สอดคล้องมากยิ่งขึ้น

ผลของการศึกษาพบว่า การเริ่มต้นความคิดของการพัฒนาพื้นที่เขตเศรษฐกิจพิเศษได้ให้ความสำคัญแก่การพัฒนาผ่านฐานต้นทุนด้านเศรษฐกิจและการใช้ฐานต้นทุนทางด้านการเมือง ผ่านการตัดสินใจจากอำนาจรัฐเป็นสำคัญ ในทางกลับกันกลุ่มคนจนเมืองมักใช้ฐานต้นทุนด้านสิ่งแวดล้อมและทุนสังคมวัฒนธรรมเป็นปัจจัยของการผลิต ซึ่งเมื่อแนวคิดการพัฒนาเชิงพื้นฐานของเขตเศรษฐกิจพิเศษที่ไม่ได้เปิดโอกาสให้กลุ่มคนจนเมืองได้มีโอกาสใช้ฐานต้นทุนของตนเองเป็นส่วนหนึ่งของการพัฒนาแล้ว จึงเป็นหนึ่งในสาเหตุที่ก่อให้เกิดความเหลื่อมล้ำของการพัฒนา ท้ายที่สุดในรายงานฉบับนี้ได้สรุปแนวทางและข้อเสนอเชิงนโยบายในระดับมหภาค กลไกทางกฎหมาย รวมไปถึงนโยบายด้านต่าง ๆ เช่น ด้านเศรษฐกิจ ด้านการจัดการที่ดิน ด้านการจัดการทางสังคม องค์กร และการมีส่วนร่วม ด้านการวิจัยและพัฒนา เพื่อนำไปสู่โอกาสและสิทธิของคนจนเมืองต่อการพัฒนาพื้นที่เขตเศรษฐกิจพิเศษต่อไป