โครงสร้างและผู้กระทำการของเครือข่ายพระเครื่องวัดบางหัวเสือ อำเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ

พัชรกร กุลเจริญ; ธนิต โตอดิเทพย์; เทพพร มังธานี

ผู้แต่ง

พัชรกร กุลเจริญ มหาวิทยาลัยบูรพา
ธนิต โตอดิเทพย์ มหาวิทยาลัยบูรพา
เทพพร มังธานี มหาวิทยาลัยบูรพา

คำสำคัญ:

โครงสร้าง, ผู้กระทำการ, เครือข่ายพระเครื่อง, วัดบางหัวเสือ

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1. ศึกษาพัฒนาการและการเปลี่ยนแปลงของพระเครื่องวัดบางหัวเสือ อำเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ 2. ศึกษาโครงสร้างของพระเครื่องวัดบางหัวเสือ อำเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ 3. ศึกษาผู้กระทำการที่เกี่ยวข้องกับพระเครื่องวัดบางหัวเสือ อำเภอพระประแดง จังหวัดสมุทรปราการ เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ เก็บข้อมูลจากเอกสาร และการลงพื้นที่ภาคสนาม โดยการสัมภาษณ์เชิงการสังเกตแบบมีส่วนร่วม และการสนทนากลุ่มเฉพาะ กับกลุ่มเป้าหมาย 5 กลุ่ม รวม 15 คน วิเคราะห์ข้อมูลด้วยการตีความ นำเสนอเชิงพรรณนาความ

ผลการวิจัยพบว่า 1. พัฒนาการและการเปลี่ยนแปลงของพระเครื่องวัดบางหัวเสือในแต่ละยุคมีความเปลี่ยนแปลงใน 5 ด้าน คือ ด้านวัตถุประสงค์ในการสร้าง ด้านกระบวนการผลิต ด้านลักษณะพิธีพุทธาภิเษก ด้านประเภทพระเครื่อง ด้านภาพแทนบนพระเครื่องเป็นผล
มาจากการปรับตัวของพระเกจิอาจารย์ กาลเวลา และกระบวนการผลิต 2. โครงสร้างของพระเครื่อง มี 5 ด้าน ได้แก่ โครงสร้างการเมืองการปกครอง โครงสร้างเศรษฐกิจและสังคม โครงสร้างทางศาสนา โครงสร้างสถาบันการศึกษา โครงสร้างการสื่อสารมวลชนและเทคโนโลยี แบ่งเป็น 3 ยุค คือ 1. ยุคปฐมบทของวัดบางหัวเสือ โครงสร้างทุกด้านยังไม่มีความเจริญ วัดเป็นศูนย์กลางของชุมชน 2. ยุคของการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานชุมชนมีการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน วัดเริ่มมีบทบาทในลักษณะองค์กร 3. ยุควัดในกระแสของเมืองอุตสาหกรรมและเทคโนโลยี พื้นที่โดยรวมเปลี่ยนแปลงไปเป็นเขตเมืองอุตสาหกรรม วัดมีสถานะเป็นนิติบุคคลตามกฎหมาย 3. ผู้กระทำการที่เกี่ยวข้องกับพระเครื่อง พบว่า 1. กลุ่มผู้สร้างพระเครื่อง มีบทบาทเชิงรุก ปรับตัวสูง ใช้พระเครื่องเป็นเครื่องมือด้านศาสนา ประวัติศาสตร์ และเศรษฐกิจ 2. กลุ่มผู้ใช้พระเครื่อง มีการปรับตัวน้อย ใช้พระเครื่องตามความเชื่อส่วนบุคคล 3. กลุ่มผู้ผลิตพระเครื่อง ปรับตัวในเชิงธุรกิจ สร้างเครือข่ายผลิตและทำตลาดเชิงรุกอย่างเป็นระบบ 4. กลุ่มผู้สนับสนุน มีอิทธิพลมากในยุคเมืองอุตสาหกรรม สามารถต่อรองกับวัดในกระบวนการจัดสร้างพระเครื่องได้อย่างมีนัยสำคัญ

เอกสารอ้างอิง

ฉลอง สุทราวาณิชย์. (2551). นวัตกรรมพระเครื่องไทย : ก่อนจะเป็นอุตสาหกรรมพระเครื่อง. นครศรีธรรมราช: มูลธินิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์.

ชนัญญ์ เมฆหมอก. (2556). วัฒนธรรมพระเครื่องเมืองเพชร (วิทยานิพนธ์ศิลปะศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา). กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.

เชษฐา พวงหัตถ์. (2548). โครงสร้าง-ผู้กระทำการ. กรุงเทพฯ: สำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ.

ณัฐพล อยู่รุ่งเรืองศักดิ์. (2553). การเปลี่ยนแปลงแนวคิดของการสร้างพระเครื่องสมัยต้นรัตนโกสินทร์ถึงสงครามโลกครั้งที่ 2. วารสาร อักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร, 32(2), 147-172.

นิธิ เอียวศรีวงศ์. (2546). ลัทธิพิธีเสด็จพ่อ ร.5 (พิมพ์ครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มติชน.

บุศรา สว่างศรี. (2549). พุทธพาณิชย์ : พระเครื่อง (วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ). กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยศิลปากร.

เบเนดิกท์ แอนเดอร์สัน. (2552). ชุมชนจินตกรรม : บทสะท้อนว่าด้วยกำเนิดและการแพร่ขยายของชาตินิยม. กรุงเทพฯ: กรีนพริ้นท.

พระครูพิพิธจารุธรรม (ชุมพร จารุวณฺโณ) และคณะ. (2558). พระเครื่อง : แนวคิด ประวัติศาสตร์ และพัฒนาการทางวัฒนธรรม (รายงานการวิจัย). พระนครศรีอยุธยา: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.

พระมหาณัฐพล โพไพ. (2561). พระเครื่องกับการเปลี่ยนผ่านวิธีคิดทางความเชื่อและศาสนาในสังคมไทย. วารสารสันติศึกษาปริทรรศน์ มจร, 6(2), 656-668.

เอกพล ศุขตระกูล. (2557). พระปิดตานั่งยองเมืองปากน้ำ. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์ ID.Print.

Giddens, A. (2009). Sociology (6th ed.). Cambridge: Polity Press.

Positioning Magazine. (2004). Amulety/Przedmioty Swiynte. Retrieved July 20, 2024, from https://positioningmag.com/15785

_____. (2008). Amulet business 2008: Jatukam-Ramthep trend is sluggish…Amulet market is still stable. Retrieved July 20, 2024, from https://positioningmag.com/39774