จากการสำรวจความคิดเห็นเรื่องมหาสติปัฏฐาน 4 ด้านจิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน สู่การวิเคราะห์เพื่อสร้างรูปแบบการเข้าถึงปัญญา
Article Sidebar
เผยแพร่แล้ว:
พ.ค. 17, 2021
คำสำคัญ:
มหาสติปัฏฐาน ๔ การทบทวนวรรณกรรม ปัญญา จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน
Main Article Content
บทคัดย่อ
วัตถุประสงค์เพื่อทบทวนวรรณกรรมที่เกี่ยวข้องและสำรวจความคิดเห็นนำไปสู่การสร้างรูปแบบการเข้าถึงปัญญาด้านจิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน ระเบียบวิจัยเชิงคุณภาพโดยศึกษาเอกสาร 19 เรื่องและสำรวจความคิดเห็น 40 รูป/คน ผลการศึกษาพบว่า ข้อ 1)การทบทวนวรรณกรรม ลักษณะวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ 14 เรื่อง (ร้อยละ 73.7) เชิงปริมาณ 4 เรื่อง (ร้อยละ 21.1) แบบผสมผสาน 1 เรื่อง (ร้อยละ 5.3) สาระประเด็นศึกษา พบว่า แนวคิดพัฒนาฐานจิต 8 เรื่อง (ร้อยละ 30.4) จิตปัญญาศึกษา 2 เรื่อง(ร้อยละ 10.5) แนวพุทธจิตวิทยา 2 เรื่อง(ร้อยละ 10.5) ความฉลาดอารมณ์ 3 เรื่อง (ร้อยละ 15.8) จิตผู้สูงอายุ 1 เรื่อง(ร้อยละ 5.3) จิตกับละคร 3 เรื่อง (ร้อยละ 15.8) ข้อ 2)ผลการสำรวจความคิดเห็น พบว่า รูปแบบ 1)สติตามรู้พิจารณาจิตชำนาญเป็นสมถกรรมฐาน จิตนิ่งยกสู่วิปัสสนา จิตเห็นไตรลักษณ์ รู้สภาวธรรมตามความเป็นจริง 2)วิธีฝึกจิต โดยดูลมหายใจอยู่กายรู้สึกตัว วางจิตอุเบกขาต่อปรากฏการณ์ ตัวสติ คือ ปัญญา 3)จิตบริสุทธิ์ต้องอาศัยการฝึกกรรมฐาน ตัวรู้ภายในคือจิตเป็นผู้รู้ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ 4)สติปัฏฐาน 4 คือ เครื่องมือฝึกจิตต่อเนื่องอย่างสม่ำเสมอ 5)ผูกจิตบนฐานจิต สร้างสติบนกายด้วยความรู้สึกตัวชัด อายตนะเกิดจิตรู้ทัน 6)ฝึกจิตพิจารณาข้อธรรมเกิดปัญญาของสมถกรรมฐานสร้างพลังจิต
Article Details
รูปแบบการอ้างอิง
โชติรัตน์ ส. (2021). จากการสำรวจความคิดเห็นเรื่องมหาสติปัฏฐาน 4 ด้านจิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน สู่การวิเคราะห์เพื่อสร้างรูปแบบการเข้าถึงปัญญา. วารสาร มจร.หริภุญชัยปริทรรศน์, 4(2), 1–17. สืบค้น จาก https://so04.tci-thaijo.org/index.php/JMHR/article/view/246526
ประเภทบทความ
บทความวิจัย
เอกสารอ้างอิง
ไกรฤกษ์ ศิลาคม และหัสดิน แก้ววิชิต. (2560). ผลของการเจริญสติแบบเคลื่อนไหวต่อสุขภาพจิต
และความฉลาดทางอารมณ์ ของนักศึกษามหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี.
วารสารมหาวิทยาลัยนครพนม, 7 (1), 16-24.
ชลลดา ทองทวี. (2557) . ละคร: เครื่องมือเพื่อการเรียนรู้เปลี่ยนแปลงภายใน แนวจิตตปัญญาศึกษา .
วารสารศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น. 6 (1), 112-129.
ณรัฐวรรณ ถิระวราวิสิฐ และ นราพงษ์ จรัสศรี. (2561). การสร้างนาฏยศิลป์ตามแนวคิดสัมมาทิฏฐิ .
วารสารพุทธศาสน์ศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 25(1), 33-47.
พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต). (2553). พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม. พิมพ์ครั้งที่ 18.
กรุงเทพมหานคร : มูลนิธิการศึกษาเพื่อสันติภาพโรงพิมพ์เพิ่มทรัพย์การพิมพ์
พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต). (2553). พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ . พิมพ์ครั้งที่ 14.
กรุงเทพมหานคร :ธนธัชการพิมพ์ .
พระครูปลัดมารุต วรมงฺคโล. (2561). การศึกษาวิเคราะห์พุทธจิตวิทยาในพระไตรปิฎก.
วารสารสันติศึกษาปริทรรศน์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. 6 (ฉบับพิเศษ), 25-34 .
พระเทพสิทธิมุนี และคณะ . (2561). วิเคราะห์หลักจิตนิยามในฐานะมโนสำนึกทางศีลธรรมสากล.
วารสารบัณฑิตศึกษาปริทรรศน์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, 14(2) , 29-42.
พระวรศักดิ์ จนฺทโชโต (โมกขสุทธิวงค์). 2554. การศึกษาจริต ๖ กับการรับรู้ความตาย : กรณีศึกษาผู้ปฏิบัติ
วิปัสสนากรรมฐาน วัดระฆังโฆสิตาราม. วารสารพฤติกรรมศาสตร์เพื่อการพัฒนา, 3 (1), 120-133.
พระชุมพล ฐิตธมฺโม (แก้วนวน). (2559). วิธีการพัฒนาจิตตามแนวกสิณในพระพุทธศาสนาเถรวาท.
วารสารมหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม, 16(2), 241-250.
พระมหาประธาน ปริชาโณ. (2559). การศึกษาเปรียบเทียบแนวคิดเรื่องจิตกับกาย ในพุทธปรัชญาเถรวาท
กับปรัชญาของเรเน เดส์การ์ตส์. วารสารธรรมนิทรรศน์, 16(3), 39-46.
ชนาธิป ศรีโท. (2561). การปฏิบัติจิตภาวนาโดยใช้สติเป็นฐานตามแนวเทศนาของพระโสภณวิสุทธิคุณ
(หลวงปู่บุญเพ็ง กปฺปโก). วารสารแสงอีสาน มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย
วิทยาเขตอีสาน, 15 (1), 89-100.
พระเทพสิทธิมุนี และคณะ . (2561). วิเคราะห์หลักจิตนิยามในฐานะมโนสำนึกทางศีลธรรมสากล.
วารสารบัณฑิตศึกษาปริทรรศน์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย,14( 2), 29-42.
สนิท สัตโยภาส. (2556). การใช้กระบวนวิชาจิตตปัญญาศึกษา (CONTEMPLATIVE STUDIES)
หมวดวิชาศึกษาทั่วไปพัฒนาคุณธรรม จริยธรรม และค่านิยม อันพึงประสงค์แก่นักศึกษาระดับ ปริญญาตรี มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่. วารสารพิฆเนศวร์สาร, 9(1), 1-9.
พระครูปลัดมารุต วรมงฺคโล. (2561). การศึกษาวิเคราะห์พุทธจิตวิทยาในพระไตรปิฎก.
วารสารสันติศึกษาปริทรรศน์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, 6(ฉบับพิเศษ), 25-34 .
พัสมณฑ์ คุ้มทวีพ และ ประกอบ ผู้วิบูลย์สุข. (2556). เทปเสียงสู่จิตใต้สำนึกเพื่อลดอาการนอนไม่หลับของ
ผู้สูงอายุ การวิจัยเชิงทดลองแบบสุ่มชนิดมีกลุ่มควบคุม .วารสารพยาบาลทหารบก, 14(3), 59-66.
ธนัชพร กิตติก้อง.(2561). การขยายประสบการณ์ภายในของตัวละครด้วยวิธีปฏิบัติภาวนาทางพระพุทธศาสนา
กรณีศึกษา ตัวละคร นาก จาก Land & Skin: The Ballad of Nak Phra Khanong .
วารสารวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 9(1), 345-392.
ธรรมศักดิ์ กาญจนบูรณ์. (2560). โลกุตตรจิตในพุทธปรัชญาเถรวาท. วารสารพุทธศาสน์ศึกษา
ศูนย์พุทธศาสน์ศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 24(2), 37-54.
มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. (2539). พระไตรปิฎกภาษาไทย. ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย
เฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระนางเจ้า สิริกิติ์พระบรมราชินีนาถ.
กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
โย่ง ศรีเวียน และคณะ. (2561). การพัฒนาแบบประเมินเจตสิกปัจจัยเชิงทำนายบุคลิกภาพของผู้ปฏิบัติธรรม.
วารสารสันติศึกษาปริทรรศน์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, 6 (ฉบับพิเศษ), 361-371.
สรัญญา โชติรัตน์. (2562). การวิเคราะห์รูปแบบการเข้าถึงปัญญาเรื่องมหาสติปัฏฐาน 4
ด้านเวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน. ใน ตระกูล ชำนาญ (บรรณาธิการ), การประชุมวิชาการระดับชาติ
“วิชาการล้านนาเพื่อการศึกษาและพัฒนา ยุค 4.0” ครั้งที่ 1 ประจำปี 2562 (หน้า 24-36).
เชียงใหม่ : มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตล้านนา .
สรัญญา โชติรัตน์. (2562). จากการสำรวจความคิดเห็นเรื่องมหาสติปัฏฐาน 4 ด้านกายานุปัสสนาสติปัฏฐาน
สู่การวิเคราะห์เพื่อสร้างรูปแบบการเข้าถึงปัญญา. ใน พระสุวรรณเมธาภรณ์ (บรรณาธิการ), การประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 3 ประจำปี 2562 “นครน่าน : นครพระพุทธศาสนา มรดกธรรมสู่ มรดกโลก (หน้า 368-383). น่าน : วิทยาลัยสงฆ์น่าน มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี .
สรัญญา โชติรัตน์. (2562). รูปแบบการเข้าถึงปัญญาเรื่องมหาสติปัฏฐาน 4. รายงานผลการวิจัย
มหาวิทยาลัยแม่โจ้ สำนักวิจัยและส่งเสริมวิชาการการเกษตร. จังหวัดเชียงใหม่ .
สรัญญา โชติรัตน์. (2558). การสังเคราะห์วิทยานิพนธ์เรื่องมหาสติปัฏฐาน ๔ ของมหาวิทยาลัย
มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยระหว่างปีพุทธศักราช 2550-2555. วิทยานิพนธ์ปริญญาพุทธศาสตร
มหาบัณฑิต, สาขาพระพุทธศาสนา, มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
สรัญญา โชติรัตน์. (2561). การสังเคราะห์วรรณกรรมเรื่องมหาสติปัฏฐาน 4. รายงานผลการวิจัย
ฉบับสมบูรณ์. สำนักวิจัยและส่งเสริมวิชาการการเกษตร มหาวิทยาลัยแม่โจ้ เชียงใหม่ .
สามารถ สุขุประการ. (2561). อิทธิพลของจิตที่มีต่อวัตถุในพระพุทธศาสนาเถรวาท.
วารสารพุทธศาสน์ศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 25(2), 29-48.
สมสิทธิ์ อัสดรนิธี และ สุปรียส์ กาญจนพิศศาล. (2561). การบ่มเพาะผู้นำการเปลี่ยนแปลงรุ่นใหม่ของ
ชุมชนแอโก๋-แสนคำลือ ด้วยกระบวนการเรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลงแนวจิตตปัญญาศึกษา .
วารสารวิชาการคณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยบูรพา. 26 (52) , 98-118.
สุเมธ บุญมะยา และพระมหาอดิเดช สติวโร . (2561). จิตวิทยาเชิงพุทธเพื่อพัฒนาการเรียนรู้เชิงสร้างสรรค์.
วารสารสนเทศ มหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยา,17 (1), 177-187.
สุดารัตน์ รัตนเพชร และคณะ. (2559). ความสัมพันธ์ระหว่างความฉลาดทางจิตวิญญาณ สติ และความสุขตาม
แนวทางพุทธศาสนา .วารสารพฤติกรรมศาสตร์เพื่อการพัฒนา มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ,
8(1) , 79-101.
และความฉลาดทางอารมณ์ ของนักศึกษามหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี.
วารสารมหาวิทยาลัยนครพนม, 7 (1), 16-24.
ชลลดา ทองทวี. (2557) . ละคร: เครื่องมือเพื่อการเรียนรู้เปลี่ยนแปลงภายใน แนวจิตตปัญญาศึกษา .
วารสารศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น. 6 (1), 112-129.
ณรัฐวรรณ ถิระวราวิสิฐ และ นราพงษ์ จรัสศรี. (2561). การสร้างนาฏยศิลป์ตามแนวคิดสัมมาทิฏฐิ .
วารสารพุทธศาสน์ศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 25(1), 33-47.
พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต). (2553). พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม. พิมพ์ครั้งที่ 18.
กรุงเทพมหานคร : มูลนิธิการศึกษาเพื่อสันติภาพโรงพิมพ์เพิ่มทรัพย์การพิมพ์
พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต). (2553). พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ . พิมพ์ครั้งที่ 14.
กรุงเทพมหานคร :ธนธัชการพิมพ์ .
พระครูปลัดมารุต วรมงฺคโล. (2561). การศึกษาวิเคราะห์พุทธจิตวิทยาในพระไตรปิฎก.
วารสารสันติศึกษาปริทรรศน์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. 6 (ฉบับพิเศษ), 25-34 .
พระเทพสิทธิมุนี และคณะ . (2561). วิเคราะห์หลักจิตนิยามในฐานะมโนสำนึกทางศีลธรรมสากล.
วารสารบัณฑิตศึกษาปริทรรศน์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, 14(2) , 29-42.
พระวรศักดิ์ จนฺทโชโต (โมกขสุทธิวงค์). 2554. การศึกษาจริต ๖ กับการรับรู้ความตาย : กรณีศึกษาผู้ปฏิบัติ
วิปัสสนากรรมฐาน วัดระฆังโฆสิตาราม. วารสารพฤติกรรมศาสตร์เพื่อการพัฒนา, 3 (1), 120-133.
พระชุมพล ฐิตธมฺโม (แก้วนวน). (2559). วิธีการพัฒนาจิตตามแนวกสิณในพระพุทธศาสนาเถรวาท.
วารสารมหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม, 16(2), 241-250.
พระมหาประธาน ปริชาโณ. (2559). การศึกษาเปรียบเทียบแนวคิดเรื่องจิตกับกาย ในพุทธปรัชญาเถรวาท
กับปรัชญาของเรเน เดส์การ์ตส์. วารสารธรรมนิทรรศน์, 16(3), 39-46.
ชนาธิป ศรีโท. (2561). การปฏิบัติจิตภาวนาโดยใช้สติเป็นฐานตามแนวเทศนาของพระโสภณวิสุทธิคุณ
(หลวงปู่บุญเพ็ง กปฺปโก). วารสารแสงอีสาน มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย
วิทยาเขตอีสาน, 15 (1), 89-100.
พระเทพสิทธิมุนี และคณะ . (2561). วิเคราะห์หลักจิตนิยามในฐานะมโนสำนึกทางศีลธรรมสากล.
วารสารบัณฑิตศึกษาปริทรรศน์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย,14( 2), 29-42.
สนิท สัตโยภาส. (2556). การใช้กระบวนวิชาจิตตปัญญาศึกษา (CONTEMPLATIVE STUDIES)
หมวดวิชาศึกษาทั่วไปพัฒนาคุณธรรม จริยธรรม และค่านิยม อันพึงประสงค์แก่นักศึกษาระดับ ปริญญาตรี มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่. วารสารพิฆเนศวร์สาร, 9(1), 1-9.
พระครูปลัดมารุต วรมงฺคโล. (2561). การศึกษาวิเคราะห์พุทธจิตวิทยาในพระไตรปิฎก.
วารสารสันติศึกษาปริทรรศน์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, 6(ฉบับพิเศษ), 25-34 .
พัสมณฑ์ คุ้มทวีพ และ ประกอบ ผู้วิบูลย์สุข. (2556). เทปเสียงสู่จิตใต้สำนึกเพื่อลดอาการนอนไม่หลับของ
ผู้สูงอายุ การวิจัยเชิงทดลองแบบสุ่มชนิดมีกลุ่มควบคุม .วารสารพยาบาลทหารบก, 14(3), 59-66.
ธนัชพร กิตติก้อง.(2561). การขยายประสบการณ์ภายในของตัวละครด้วยวิธีปฏิบัติภาวนาทางพระพุทธศาสนา
กรณีศึกษา ตัวละคร นาก จาก Land & Skin: The Ballad of Nak Phra Khanong .
วารสารวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 9(1), 345-392.
ธรรมศักดิ์ กาญจนบูรณ์. (2560). โลกุตตรจิตในพุทธปรัชญาเถรวาท. วารสารพุทธศาสน์ศึกษา
ศูนย์พุทธศาสน์ศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 24(2), 37-54.
มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. (2539). พระไตรปิฎกภาษาไทย. ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย
เฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระนางเจ้า สิริกิติ์พระบรมราชินีนาถ.
กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
โย่ง ศรีเวียน และคณะ. (2561). การพัฒนาแบบประเมินเจตสิกปัจจัยเชิงทำนายบุคลิกภาพของผู้ปฏิบัติธรรม.
วารสารสันติศึกษาปริทรรศน์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, 6 (ฉบับพิเศษ), 361-371.
สรัญญา โชติรัตน์. (2562). การวิเคราะห์รูปแบบการเข้าถึงปัญญาเรื่องมหาสติปัฏฐาน 4
ด้านเวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน. ใน ตระกูล ชำนาญ (บรรณาธิการ), การประชุมวิชาการระดับชาติ
“วิชาการล้านนาเพื่อการศึกษาและพัฒนา ยุค 4.0” ครั้งที่ 1 ประจำปี 2562 (หน้า 24-36).
เชียงใหม่ : มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตล้านนา .
สรัญญา โชติรัตน์. (2562). จากการสำรวจความคิดเห็นเรื่องมหาสติปัฏฐาน 4 ด้านกายานุปัสสนาสติปัฏฐาน
สู่การวิเคราะห์เพื่อสร้างรูปแบบการเข้าถึงปัญญา. ใน พระสุวรรณเมธาภรณ์ (บรรณาธิการ), การประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้งที่ 3 ประจำปี 2562 “นครน่าน : นครพระพุทธศาสนา มรดกธรรมสู่ มรดกโลก (หน้า 368-383). น่าน : วิทยาลัยสงฆ์น่าน มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี .
สรัญญา โชติรัตน์. (2562). รูปแบบการเข้าถึงปัญญาเรื่องมหาสติปัฏฐาน 4. รายงานผลการวิจัย
มหาวิทยาลัยแม่โจ้ สำนักวิจัยและส่งเสริมวิชาการการเกษตร. จังหวัดเชียงใหม่ .
สรัญญา โชติรัตน์. (2558). การสังเคราะห์วิทยานิพนธ์เรื่องมหาสติปัฏฐาน ๔ ของมหาวิทยาลัย
มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยระหว่างปีพุทธศักราช 2550-2555. วิทยานิพนธ์ปริญญาพุทธศาสตร
มหาบัณฑิต, สาขาพระพุทธศาสนา, มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
สรัญญา โชติรัตน์. (2561). การสังเคราะห์วรรณกรรมเรื่องมหาสติปัฏฐาน 4. รายงานผลการวิจัย
ฉบับสมบูรณ์. สำนักวิจัยและส่งเสริมวิชาการการเกษตร มหาวิทยาลัยแม่โจ้ เชียงใหม่ .
สามารถ สุขุประการ. (2561). อิทธิพลของจิตที่มีต่อวัตถุในพระพุทธศาสนาเถรวาท.
วารสารพุทธศาสน์ศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 25(2), 29-48.
สมสิทธิ์ อัสดรนิธี และ สุปรียส์ กาญจนพิศศาล. (2561). การบ่มเพาะผู้นำการเปลี่ยนแปลงรุ่นใหม่ของ
ชุมชนแอโก๋-แสนคำลือ ด้วยกระบวนการเรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลงแนวจิตตปัญญาศึกษา .
วารสารวิชาการคณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยบูรพา. 26 (52) , 98-118.
สุเมธ บุญมะยา และพระมหาอดิเดช สติวโร . (2561). จิตวิทยาเชิงพุทธเพื่อพัฒนาการเรียนรู้เชิงสร้างสรรค์.
วารสารสนเทศ มหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยา,17 (1), 177-187.
สุดารัตน์ รัตนเพชร และคณะ. (2559). ความสัมพันธ์ระหว่างความฉลาดทางจิตวิญญาณ สติ และความสุขตาม
แนวทางพุทธศาสนา .วารสารพฤติกรรมศาสตร์เพื่อการพัฒนา มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ,
8(1) , 79-101.
