การรวมอำนาจเข้าสู่ส่วนกลางของรัฐสยามในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 พ.ศ.2411-2453
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทความนี้มีวัตถุประสงค์ 2 ประการ คือ (1) เพื่อศึกษากระบวนการในการรวมอำนาจเข้าสู่ส่วนกลางของรัฐสยามสมัยรัชกาลที่ 5 และ (2) เพื่อศึกษาผลกระทบของการรวมอำนาจเข้าสู่ส่วนกลางของรัฐสยาม สมัยรัชกาลที่ 5 ทั้งผลกระทบในระยะสั้นและในระยะยาว โดยการศึกษานี้เป็นการศึกษาโดยใช้เอกสารทางประวัติศาสตร์เป็นหลัก ผลการศึกษาพบว่า ประการแรก กระบวนการรวมอำนาจเข้าสู่ส่วนกลางของรัฐสยามสมัยรัชกาลที่ 5 มีการใช้การปฏิรูปหลาย ๆ ด้าน ได้แก่ (1) การปฏิรูปการปกครอง ซึ่งมีการจัดตั้งกระทรวงย่อย ๆ12 กระทรวง ที่กรุงเทพฯ ส่วนในภูมิภาคมีการจัดตั้งระบบการบริหารหัวเมืองต่าง ๆ ในรูปแบบมณฑลเทศาภิบาล โดยการส่งข้าราชการส่วนกลางไปกำกับดูแลหัวเมืองสำคัญ ๆ (2) การปฏิรูประเบียบการเงิน การคลัง โดยเฉพาะอย่างยิ่งการจัดเก็บภาษี ซึ่งมีการจัดตั้งหอรัษฎากรพิพัฒน์ขึ้นมาควบคุมการจัดเก็บ (3) การปฏิรูปสังคม โดยการยกเลิกระบบไพร่และระบบทาส รวมทั้งมีการปฏิรูปการศึกษาให้ทันสมัยต่อการเปลี่ยนแปลงของกระแสโลก (4) การปฏิรูประบบกฎหมายและระบบศาลให้ทันสมัยและเป็นแบบแผนเดียวกันทั่วราชอาณาจักรผลจากการรวมอำนาจเข้าสู่ส่วนกลางของรัฐสยามได้นำไปสู่ปฏิกิริยาต่อต้านอำนาจรัฐสยาม นั่นคือ มีกบฏเกิดขึ้นใน 3 ภูมิภาค คือ กบฏเงี้ยวเมืองแร่ กบฏผู้มีบุญภาคอิสาน และกบฏพระยาแยก 7 หัวเมืองภาคใต้ อันเป็นผลกระทบระยะสั้น โดยมีผลกระทบในระยะยาวของการรวมอำนาจสู่ส่วนกลางของรัฐสยาม คือ ความอ่อนแอของท้องถิ่นที่ยังคงเป็นอุปสรรคสำคัญองนโยบายกับการกระจายอำนาจไปสู่ท้องถิ่นของรัฐบาลจนถึงปัจจุบัน
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
เอกสารอ้างอิง
กนิษฐา ชิดช่าง. (2532). มูลเหตุของการร่างกฎหมายอาญา ร.ศ.127. วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต. คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
เกรียงไกร ทองจิตติ. (2559). การปฏิรูปสู่รัฐสยามสมัยใหม่ผ่านพระบรมราโชบายของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. ดุษฎีนิพนธ์ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาการเมือง. คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง.
โกวิท วงศ์สุรวัฒน์. (2551). หลักรัฐศาสตร์. กรุงเทพมหานค : คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์.
จาตุรงค์ รอดกำเนิด. (2549). แนวความคิดทางกฎหมายปกครองในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. วิทยานิพนธ์ปริญญานิติศาสตรมหาบัณฑิต. คณะนิติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
จักรกฤษณ์ นรนิติผดุงการ. (2545). สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพกับกระทรวงมหาดไทย. กรุงเทพมหานคร : มติชน.
ชัยพงษ์ สำเนียง. (2551). พลวัตการสร้างและการรับรู้ประวัติศาสตร์เมืองแพร่ พ.ศ.2445-2449. วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์. มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
ชัยอนันต์ สมุทวนิช. (2554). 100 ปี แห่งการปฏิรูประบบราชการ : วิวัฒนาการของอำนาจรัฐและอำนาจการเมือง. กรุงเทพมหานคร : สถาบันนโยบายศึกษา.
เตช บุนนาค. (2524). “การปกครองแบบเทศาภิบาลเป็นระบบปฏิวัติหรือวิวัฒนาการ” ใน มณฑลเทศาภิบาล : วิเคราะห์เปรียบเทียบ. ในวุฒิชัย มูลศิลป์ และสมโชติ อ๋องสกุล(บรรณาธิการ). กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์แสงรุ้งการพิมพ์.
เตช บุนนาค. (2532). การปกครองระบบเทศาภิบาลของประเทศสยาม พ.ศ.2435-2458. กรุงเทพมหานคร : สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
เตช บุนนาค. (2551). ขบถ ร.ศ.121. กรุงเทพมหานคร : มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์.
ทวีศักดิ์ ล้อมลิ้ม. (2515). การศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างไทยกับหัวเมืองประเทศราชมลายูในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น. ปริญญานิพนธ์การศึกษามหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์. วิทยาลัยวิชาการศึกษาประสานมิตร.
ธเนศร์ เจริญเมือง. (2547). “รัฐไทย : รัฐที่กระจายอำนาจล่าช้า” วารสารสถาบันพระปกเกล้า. 2 (1) มกราคม-เมษายน : 1-16.
ธงชัย วินิจจะกูล. (2551). “อนาคตการศึกษาเรื่องรัฐในสังคมไทย” ใน รัฐจากมุมมองของชีวิตประจำวัน เล่ม 1.
นพวรรณ วชิราภิวัธน์. (2524). พระวินิจฉัยของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพเกี่ยวกับระบบราชการในช่วง พ.ศ.2435-2458. วิทยานิพนธ์ปริญญาอักษรศาสตรมหาบัณฑิต. มหาวิทยาลัยศิลปากร.
บรรจง ตันศยานนท์. (2519). การเมืองแห่งการรวมชาติขั้นต้น : ศึกษาเฉพาะกรณีพัฒนาการทางการปกครองของไทย. วิทยานิพนธ์ปริญญารัฐศาสตรมหาบัณฑิต. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
ปิยะฉัตร ปิตะวรรณ. (2526). ระบบไพร่ในสังคมไทย. กรุงเทพมหานคร : สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
พรรณงาม เง่าธรรมสาร. (2551). “วิกฤตมณฑลปัตตานี 2465 : บทเรียนสมัยรัชกาลที่ 6” จุลสารความมั่งคงศึกษา. ฉบับที่ 41. กรุงเทพมหานคร : บริษัท สแควร์ปิ๊นซ์ 93 จำกัด.
พัชรินทร์ เปี่ยมสมบูรณ์. (2523). การปฏิรูปกฎหมายของประเทศไทย ตั้งแต่ พ.ศ.2411-2478. กรุงเทพมหานคร : มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษย์ศาสตร์
พีรทิพย์ สุคนธเมศร์. (2549). การปฏิรูปประเทศในสมัยรัชกาลที่ 5 ที่นำไปสู่การสร้างรัฐชาติ. สารนิพนธ์ปริญญาการศึกษามหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์. มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.
ภารดี มหาขันธ์. (2518). การปฏิรูปการทหารในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอเกล้าเจ้าอยู่หัว. ปริญญานิพนธ์การศึกษามหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์. มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ
ลิขิต ธีรเวคิน. (2550). วิวัฒนาการการเมืองการปกครองไทย. กรุงเทพมหานคร : สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัย ธรรมศาสตร์.
วิชัย เสวะมาตย์. (2510). การเลิกทาสในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. วิทยานิพนธ์ปริญญารัฐประศาสนศาสตรมหาบัณฑิต. สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์.
วิโรจน์ หีบแก้ว. (2529). ประวัติศาสตร์อิสานบริเวณลุ่มน้ำชีตอนล่าง ระหว่าง พ.ศ.2325-2445. ปริญญานิพนธ์การศึกษามหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์. มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ
วุฒิชัย มูลศิลป์. (2541). เมื่อเริ่มปฏิรูปการศึกษาสมัยรัชกาลที่ 5 – รัชกาลที่ 7. กรุงเทพมหานคร : บริษัท 2020 เวิลด์ มีเดีย จำกัด.
สมเกียรติ วันทะนะ. (2530). “เมืองไทยยุคใหม่ : สัมพันธภาพระหว่างรัฐกับประวัติศาสตร์สำนึก” ใน อยู่เมืองไทย : รวมบทความทางสังคมการเมืองเพื่อเป็นเกียรติแต่ศาสตราจารย์เสน่ห์ จามริก ในโอกาสอายุครบ 60 ปี. ในสมบัติ จันทรวงศ์ และชัยวัฒน์ สถาอานันท์ (บรรณาธิการ). กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
สมคิด เลิศไพฑูรย์. (2550). กฎหมายการปกครองท้องถิ่น. กรุงเทพมหานคร : ธรรมกมลการพิมพ์.
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ. (2545). เทศาภิบาล. กรุงเทพมหานคร : มติชน.
สมสวาท ชวนไชยสิทธิ์. (2515). การปฏิรูปภาษีอากรในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (พ.ศ.2435-2453). ปริญญานิพนธ์การศึกษามหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์. วิทยาลัยวิชาการศึกษาประสานมิตร.
เสกสรรค์ ประเสริฐกุล. (2552). พัฒนาการของรัฐชาติกับความขัดแย้งภายในของชาวสยาม. กรุงเทพมหานคร : มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษย์ศาสตร์.
อัญชลี สุสายัณห์. (2546). ไพร่สมัย ร.5 : ความเปลี่ยนแปลงของระบบไพร่และผลกระทบต่อสังคมไทย ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. กรุงเทพมหานคร : มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษย์ศาสตร์.
Fukuyama, Francis. (2004). State-Building : Governance and World Order in the Twenty-First Century. London : Profile Books.
