การวิเคราะห์ตำรับยาสมุนไพรในคัมภีร์ใบลานอีสาน: กรณีศึกษาคัมภีร์ใบลานของหมอพื้นบ้านพิมพ์ แก้ววิเศษ ผูกที่ 1

บทคัดย่อ

           การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1. ศึกษาภูมิปัญญาหมอพื้นบ้านในการดูแลสุขภาพที่ปรากฏในคัมภีร์ใบลานอีสาน 2. ปริวรรตคัมภีร์ใบลานอีสานเป็นอักษรไทยปัจจุบัน 3. จำแนกตำรับยาสมุนไพรที่ปรากฏในคัมภีร์ใบลานอีสานตามหลักเภสัชกรรมไทย วิธีดำเนินการวิจัยเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการปริวรรตคัมภีร์ใบลานอีสานของหมอพื้นบ้านพิมพ์ แก้ววิเศษ โดยผู้เชี่ยวชาญทางด้านภาษาอีสานโบราณ และวิเคราะห์ตำรับยาตามหลักการแพทย์แผนไทย คัมภีร์ใบลานอีสานที่ศึกษานี้มีจำนวน 11 ลาน 22 หน้า บันทึกด้วยอักษรธรรมโบราณด้วยภาษาอีสานสั้นๆ ได้ใจความชัดเจน

          ผลการวิจัยพบว่าในคัมภีร์ใบลานนี้มีตำรับที่ใช้บำบัดอาการของโรคและวิธีการบำบัดโรค จำนวน 73 ตำรับ วิธีการปรุงยา 28 วิธี ส่วนมากเป็นตำรับยารักษากลุ่มอาการไข้ที่มีลักษณะผื่นต่างๆ กลุ่มโรคไหลเวียนของเลือดลม กลุ่มโรคระบบทางเดินอาหาร และกลุ่มโรคอื่นๆ ในคัมภีร์ใบลานมีเภสัชวัตถุ 239 ชนิด แบ่งเป็นพืชวัตถุ 221 ชนิด สัตว์วัตถุ 12 ชนิดและธาตุวัตถุ 6 ชนิด และมีการตั้งคายบูชาครู การใช้คาถาในการรักษาผู้ป่วยร่วมด้วย โดยสรุป คัมภีร์ใบลานอีสานแสดงให้เห็นถึงภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้านที่ใช้ในการรักษาผู้ป่วย เป็นการดูแลแบบองค์รวมทั้งทางกายและจิตใจ สามารถนำไปใช้ต่อยอดองค์ความรู้และถ่ายทอดให้แก่นิสิตนักศึกษาและประชาชนทั่วไปใช้ดูแลสุขภาพเบื้องต้นได้ และยังเป็นการอนุรักษ์ภูมิปัญญาของหมอยาพื้นบ้านไม่ให้สูญหายต่อไป