การขยายขอบเขตองค์ความรู้ของเครื่องปั้นดินเผาในวิถีปฏิบัติร่วมสมัย: กรณีศึกษานิทรรศการ Thai Ceramic Society International Exchange 2025

บทคัดย่อ

บทความนี้สำรวจภูมิทัศน์การขยายตัวขององค์ความรู้ในแวดวงการสร้างสรรค์เครื่องปั้นดินเผา ผ่านนิทรรศการ Thai Ceramic Society International Exchange 2025 โดยมุ่งเน้นไปที่พัฒนาการองค์ความรู้ในด้านวัสดุและกระบวนการผลิต จากองค์ความรู้ที่ต่อยอดมาในประวัติศาสตร์ผ่านงานหัตถกรรมท้องถิ่น เปลี่ยนผ่านไปสู่พัฒนาการการสร้างสรรค์แบบร่วมสมัย ซึ่งเน้นประเด็นสำคัญในด้านการประยุกต์และเผยแพร่องค์ความรู้ผ่านกระบวนการวิจัยทั้งในรูปแบบวิถีปฏิบัติบริสุทธิ์ และ การวิจัยผ่านวิถีปฏิบัติ การศึกษาผ่านกรณีศึกษาผ่านผลงานในนิทรรศการนี้ต้องการเน้นย้ำแง่มุมเชิงเทคนิคของกระบวนการผลิตเครื่องปั้นดินเผาเท่านั้น ไม่ครอบคลุมความหลากหลายทางเนื้อหาและความลึกซึ้งเชิงแนวคิด เพื่อชี้ให้เห็นว่าวัสดุและวิธีการที่เกิดขึ้นใหม่ส่งผลต่อวิถีปฏิบัติทางศิลปะและการออกแบบเครื่องปั้นดินเผาอย่างไร การคิดถึงกระบวนการผลิตในฐานะองค์ความรู้ที่ต่อยอดจากอดีตและเป็นฐานให้กับการต่อยอดในอนาคต เปิดทางให้ศิลปินและนักออกแบบเครื่องปั้นดินเผารุ่นใหม่ได้สำรวจความเป็นไปได้ใหม่ ๆ และชี้ให้เห็นว่าการให้ความสำคัญกับกระบวนการทางเทคนิค สามารถเป็นแรงขับเคลื่อนเชิงสร้างสรรค์ได้ไม่ต่างกับการพัฒนาเนื้อหาและแนวความคิด

บทความนี้คัดเลือกผลงานในนิทรรศการที่มีคุณค่าในการขยายองค์ความรู้ด้านวัสดุและกระบวนการผลิตมาเป็นจำนวน 17 ผลงาน โดยพิจารณาจากเกณฑ์การพิจารณาคุณค่าของผลงานเครื่องปั้นดินเผา 2 แนวคิด คือ (1) คุณค่าในการบูรณาการเทคโนโลยีและวัสดุสมัยใหม่มาใช้ในศิลปะเซรามิก และ (2) คุณค่าด้านความเป็นเลิศในเชิงเทคนิควิธี ผลลัพธ์จากการศึกษาผลงานที่คัดเลือกมา พบว่ามีแนวทางสำคัญสี่ประการที่สะท้อนถึงพัฒนาการของการผลิตเครื่องปั้นดินเผาร่วมสมัย ได้แก่ (1) แนวทางการขึ้นรูปผลงานแบบทางเลือก – เป็นแนวทางที่เน้นสร้างคุณค่าผ่านการขึ้นรูปทรงของชิ้นงานด้วยกรรมวิธีการแตกต่างกัน ทั้งที่ต่อยอด ท้าทายกรรมวิธีเดิม หรือการค้นหาวิธีการขึ้นรูปด้วยกรรมวิธีใหม่ ๆ ในปัจจุบัน หรือทดลองวัสดุกับเทคโนโลยีใหม่ (2) แนวทางการสร้างพื้นผิวผ่านการพัฒนาเทคนิคดั้งเดิม – เป็นแนวทางที่เน้นสร้างคุณค่าผลงานผ่านการจัดการพื้นผิวผ่านเทคนิควิธีการตกแต่งพื้นผิวชิ้นงาน การใช้สี การพัฒนาเคลือบ (3) แนวทางการลอกเลียนรูปแบบและพื้นผิวของวัสดุอื่น – เป็นแนวทางที่เน้นสร้างคุณค่าผลงานผ่านการทดลองเทคนิควิธีเพื่อควบคุมวัสดุดินให้ลอกเลียนลักษณะหรือพื้นผิวของวัสดุอื่น ซึ่งมักต้องใช้ทักษะในการจัดการดินสูง และ (4) แนวทางการทดลองเชิงวัสดุและกระบวนการ – เป็นแนวทางที่เน้นสร้างคุณค่าในด้านการพัฒนาองค์ความรู้โดยเฉพาะ ผ่านการวิจัยกระบวนการ ทดลองความเป็นไปได้ของวัสดุทั้งดินและเคลือบ

กล่าวโดยสรุป ภูมิทัศน์ขององค์ความรู้ที่เกี่ยวกับวัสดุและกระบวนการสร้างสรรค์เครื่องปั้นดินเผากำลังขยายตัวอยู่อย่างต่อเนื่องแสดงให้เห็นว่าการผลิตไม่ใช่เพียงเบื้องหลังของการแสดงออกทางสุนทรียะ แต่เป็นพื้นที่สำคัญของนวัตกรรมและการผลิตองค์ความรู้ ตัวอย่างผลงานจากนิทรรศการ Thai Ceramic Society International Exchange 2025 ทำให้เห็นว่าศิลปิน นักออกแบบและนักวิจัย กำลังทดลองกับกระบวนการขึ้นรูปทรง พื้นผิว อัตลักษณ์ของวัสดุ และกระบวนการผลิต สิ่งเหล่านี้มีส่วนช่วยในการนิยามความเป็นเครื่องปั้นดินเผาร่วมสมัย ผ่านการผสมผสานและต่อยอดองค์ความรู้ผ่านการทดลองในบริบทที่ตนเองสนใจ นำไปสู่การเปิดพื้นที่เพื่อเป็นฐานให้กับการพัฒนาต่อไปในอนาคต คุณค่าเหล่านี้จึงเน้นย้ำว่า กระบวนการศึกษาวัสดุและกระบวนการผลิต เป็นแง่มุมอันเป็นใจความสำคัญในการพัฒนาแวดวงเครื่องปั้นดินเผาร่วมสมัยในปัจจุบัน