การศึกษารวบรวมลวดลายไม้ฉลุแบบขนมปังขิงสกุลช่างกรุงเทพฯ ปริมณฑลและจังหวัดแพร่

บทคัดย่อ

การศึกษารวบรวมลวดลายไม้ฉลุแบบขนมปังขิง สกุลช่าง กรุงเทพฯ ปริมณฑล และจังหวัดแพร่ เป็นการศึกษาต่อ เนื่องจากโครงการศึกษารูปแบบสถาปัตยกรรมเรือนขนมปังขิงในประเทศไทย กรณีศึกษากรุงเทพฯ ปริมณฑล และจังหวัด แพร่ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษารวบรวม อาคารที่มีการประดับตกแต่งด้วยไม้ฉลุลาย รวบรวม คัดลอก วิเคราะห์ และจัด กลุ่มลวดลายแบบขนมปังขิง ที่ปรากฏในเขตพื้นที่ จ.กรุงเทพฯ ปริมณฑล และจังหวัดแพร่ เพื่อทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม ของท้องถิ่นภาคกลางและภาคเหนือ ก่อการรื้อ ถอนทำลาย หรือเสื่อมสภาพ และสามารถนำไปใช้เป็นข้อมูลในการเรียน การสอนทางด้านสถาปัตยกรรมศาสตร์ หรือปรับปรุงตกแต่งอาคาร และส่วนอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง ในการศกึ ษาดงั กลา่ ว ไดใ้ชข้ อ้ มลู จากผลการศกึ ษารปู แบบสถาปตั ยกรรมเรอื นขนมปงั ขงิ ในประเทศไทย กรณศี กึ ษา กรุงเทพฯ ปริมณฑล และจังหวัดแพร่ เป็นหลักการสำรวจภาคสนามจากแหล่งสถานที่จริงโดยมีอาคารที่มีการตกแต่งด้วย ลวดลายไม้ฉลุแบบขนมปังขิง จำนวน 12 หลัง หรือเป็นลวดลายไม้ฉลุ 156 แบบลาย ทำให้ทราบได้ว่าอาคารที่มีการ ตกแต่งด้วยลวดลายไม้ฉลุแบบขนมปังขิง เป็นอาคารที่เป็นที่นิยมมาแต่สมัยรัชกาลที่ 5 ถึงรัชกาลที่ 6 และความนิยมลด น้อยลงในสมัยรัชกาลที่ 7 โดยอาคารส่วนใหญ่อยู่ที่เขตพระนคร จ.กรุงเทพฯ และอำเภอเมือง จ.นครปฐม และอำเภอเมือง จ.แพร่ อาคารดังกล่าวได้รับอิทธิพลตะวันตกแพร่เข้ามาในกรุงเทพฯ อาคารที่ตกแต่งด้วยลวดลายแบบขนมปังขิง จะไม่ปรากฏข้อมูลเกี่ยวกับช่าง ทราบเพียงส่วนใหญ่เป็นช่างในท้อง ถิ่น ช่างจีน และบางส่วนเป็นการสั่งซื้อไม้ฉลุลายจากพระนคร ในการตกแต่งตัวอาคารจะนิยมนำไม้ฉลุแบบขนมปังขิง ประดับตกแต่งบริเวณเหนือบานประตูแบบบานเฟี้ยมและ บานหน้าต่าง ตกแต่งบริเวณคอสอง ใต้ฝ้าเพดาน ระบายชายคา ระบายชายคากันสาด-หน้าต่าง ลูกกรง ระเบียง และค้ำ ยันชายคา สำหรับลวดลายแบบขนมปังขิง มีทั้งตัวลายที่เกิดจากพื้นไม้ ส่วนใหญ่เป็นลายตามตั้ง และแนวนอน เป็น ลวดลายที่มีความโปร่ง อ่อนช้อย เส้นคดโค้ง ลื่นไหล และบางส่วนเป็นแบบหงิกงอ ลักษณะลวดลายที่เด่นชัด คือ ลายก้าน ขดพันธุ์พฤกษา โดยแตกลายเป็นกิ่งก้าน ช่อดอกและช่อใบลักษณะต่างๆ โดยเฉพาะรูปดอกทิวลิป ที่นับเป็นแบบฉบับของ ลายแบบขนมปังขิง อีกลักษณะหนึ่ง คือ ลวดลายที่เกิดจากช่องว่าง ส่วนใหญ่จะเป็นลายในแนวตั้ง โดยฉลุเป็นช่องปิดรูป แบบต่างๆ และฉลุเป็นช่องเปิดที่ต้องต่อเชื่อมกับไม้แผ่นอื่นที่ฉลุแบบเดียวกัน ทั้งนี้ ลายจากช่องฉลุจะเป็นลวดลายที่เกิด จากไม้ 2 แผ่น ประกอบแบบที่ฉลุซ้ายขวาเหมือนกัน และแบบที่ซ้ายขวางต่างกัน หรือเป็นลายแผ่นเดียว แต่นำมาจัดเรียง ต่อ ซึ่งรูปแบบของช่องฉลุที่นิยมคือ รูปลูกน้ำ ใบไม้ ดอกไม้สามกลีบ ดอกไม้สี่กลี โดยส่วนใหญ่เมื่อประกอบลายแล้วจะมี ลักษณะเหมือนช่ออุบะแบบต่างๆ คั่นด้วยลายอื่น