ภูมิปัญญาบุญประเพณีไหลเรือไฟของกลุ่มชาติพันธุ์ไทย-ลาวในอนุภูมิภาคลุ่มน้ำโขง

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาภูมิปัญญาบุญประเพณีการไหลเรือไฟ ของกลุ่มชาติพันธุ์ไทย-ลาวในประเทศไทย และกลุ่มชาติพันธุ์ลาวในแขวงคำม่วน สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว โดยใช้วิธีการวิจัยเอกสารและวิจัยเชิงคุณภาพตามแนวชาติพันธุ์วรรณนา เพื่อวิเคราะห์องค์ประกอบ    ภูมิปัญญาการไหลเรือไฟ เพื่อการอนุรักษ์พุทธศาสนาในเขตอาณาบริเวณศรีโคตรบูรณ์ในประเทศไทย โดยใช้การวิจัยเชิงปริมาณ และเพื่อจัดทำข้อเสนอเชิงนโยบายเพื่อเชื่อมโยงการศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรมในโรงเรียน โดยใช้การระคมความรู้กลุ่ม ผลการวิจัยพบว่าประวัติความเป็นมาของบุญประเพณีการไหลเรือไฟ ของกลุ่มชาติพันธุ์ไทย-ลาวในประเทศไทย และกลุ่มชาติพันธุ์ลาวในแขวงคำม่วน สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ไม่น้อยกว่า 550 ปี ความเชื่อของการประกอบพิธีกรรมเป็นการผสมผสานระหว่างศาสนาพราหมณ์ พุทธ และการนับถือผี การประกอบพิธีกรรมเป็นไปเพื่อการสร้างบุญที่สัมพันธ์กับสภาพภูมิประเทศในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 สมัยก่อนพิธีกรรมเป็นไปโดยเรียบง่าย ปัจจุบันมีระเบียบแบบแผนมากขึ้น ทั้งรูปแบบของเรือไฟก็เปลี่ยนแปลงไป แต่ยังคงพบได้ 3 รูปแบบ คือ เรือไฟโบราณ เรือไฟบก และเรือไฟสมัยใหม่ ที่มีขนาดใหญ่ ใช้ค่าใช้จ่ายมากขึ้นและการใช้องค์ความรู้ทั้งทางวิทยาศาสตร์สมัยใหม่และแนวภูมิปัญญาท้องถิ่นดั้งเดิมในกระบวนการสร้าง เน้นความสวยงาม ยิ่งใหญ่แต่แฝงด้วยหลักธรรมในการดำเนินชีวิต ผลการวิเคราะห์องค์ประกอบที่เกี่ยวข้องกับค่านิยมที่พึงประสงค์ในการอนุรักษ์ภูมิปัญญาบุญประเพณีไหลเรือไฟในเขตวัฒนธรรมศรีโคตรบูร พบว่ามี 10 องค์ประกอบ ได้แก่ 1) ภูมิปัญญาในประเพณีไหลเรือไฟ คือ รหัสลับของการสร้างบุญ และเป็นศูนย์รวมความรู้ใน 3 โลก (สวรรค์ มนุษย์ บาดาล) 2) ความรู้อุทกศาสตร์ที่เชื่อมสัมพันธ์กับภูมิศาสตร์ โดยกลไกการบูชารอยพระพุทธบาทและบันไดเงินหรือทอง ริมฝั่งน้ำเพื่อบุญเรือไฟของบรรพบุรุษ 3) ศิลปะวิทยาการไหลเรือไฟสามารถสืบทอดได้กับคนทุกรุ่น ในกระบวนการทางการศึกษาขั้นพื้นฐาน 4) เรือไฟ คือ องค์ความรู้อัคคีศาสตร์ที่ว่าด้วยแสงสว่างและน้ำซึ่งแฝงหลักพุทธธรรมในโลกธาตุ จักรวาล เทพยดา และพระคุณแม่น้ำ 5) ความรู้ทางกายภาพ ดิน น้ำ ลม ไฟ คู่ควรกับคุณธรรมกำจัดทุกข์แห่งสวรรค์ มนุษย์ นรก เพื่อการเรียนรู้อย่างสมบูรณ์ ในประเพณีไหลเรือไฟ 6) วิศวกรรมและเทคโนโลยีเรือไฟเป็นภูมิรู้ที่เชื่อมโยงนิเวศวิทยาพืชสัตว์ ผิวดิน  ผิวน้ำ และน้ำลึก 7) ความรู้ทางวิทยาศาสตร์กายภาพและคติชนวิทยาเรื่องลมก่อให้เกิดมารดาและสิ่งมีชีวิต ในช่วงบุญประเพณีไหลเรือไฟ 8) การไหลเรือไฟเสมือนการไหลเวียนพลังงาน และเคมีสาร     ในห่วงโซ่อาหารของสิ่งมีชีวิต 9) การไหลเรือไฟคือปรัชญาและข้อปฏิบัติตามความเชื่อเรื่อง “กรรม”    ในศาสนาผี พราหมณ์ พุทธ เพื่อพิทักษ์ชาติพันธุ์และระบบนิเวศ และ 10) การสร้างเรือไฟ คือ วิถีปฏิบัติของการถือศีล ขออโหสิกรรม ให้ทานและบุญ ที่เชื่อมโยงกับวิถีทางปัญญา สามารถนำไปกำหนดเป็นข้อเสนอแนะแนวทางการส่งเสริมเรื่องภูมิปัญญาบุญประเพณีการไหลเรือไฟ ที่เอื้อต่อการอนุรักษ์พุทธศาสนาในเขตวัฒนธรรมศรีโคตรบูรในประเทศไทยได้