พลังเศรษฐกิจบนฐานบุญประเพณีข้าวของชาวนาในเขตทุ่งกุลาร้องไห้

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อมุ่งศึกษาสภาพความเป็นอยู่วิถีชีวิตและภูมิปัญญาวัฒนธรรมข้าวของชุมชนชาวนาในเขตทุ่งกุลาร้องไห้ พลังเศรษฐกิจบนฐานบุญประเพณีข้าว วิเคราะห์องค์ประกอบสำคัญที่ส่งผลต่อเศรษฐกิจบนฐานบุญประเพณีข้าวเพื่อนำเสนอเป็นนโยบายเศรษฐกิจของชาวนาในประเทศไทย เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพและเชิงปริมาณ โดยใช้เทคนิคการสัมภาษณ์เชิงลึก การสนทนากลุ่มและวิเคราะห์องค์ประกอบ กลุ่มประชากรเป้าหมายเป็นชาวนาในเขตทุ่งกุลาร้องไห้ในพื้นที่ 5 จังหวัด ได้แก่ จังหวัดสุรินทร์ ร้อยเอ็ด มหาสารคาม ยโสธรและศรีษะเกษ โดยการคัดเลือกมาจังหวัดละ 2 ชุมชน รวมทั้งหมด 10 ชุมชน กลุ่มผู้ให้ข้อมูลสำคัญในการสัมภาษณ์เชิงลึก รวมทั้งสิ้น 30 คน เก็บข้อมูลเชิงปริมาณจำนวน 500 ฉบับ และผู้ให้ข้อมูลสำคัญในการสนทนากลุ่มจำนวน 2 กลุ่ม ๆ ละ 15 คน วิเคราะห์ข้อมูลโดยการวิเคราะห์เนื้อหาและสกัดตัวแปรด้วยเทคนิคการวิจัยเชิงปริมาณวิธี Exploratory Factor Analysis จะทำให้ได้ลำดับขององค์ประกอบที่มีความสำคัญต่อเศรษฐกิจบนฐานบุญประเพณีข้าว นำเสนอเชิงพรรณนาวิเคราะห์ ผลการศึกษาพบว่า 1. วิถีชีวิตของชาวทุ่งกุลาร้องไห้ มีชีวิตที่เรียบง่าย พึ่งพาอาศัยกันและนับถือขนบธรรมเนียมประเพณีวัฒนธรรมในชุมชน มีความหลากหลายของกลุ่มชาติพันธุ์ทั้งลาว เขมร กุลา กูยและเยอ ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรมทำนาทำไร่และเลี้ยงสัตว์ ภูมิปัญญาวัฒนธรรมข้าวชาวนาทุ่งกุลาร้องไห้ที่สำคัญ ได้แก่ 1) ด้านการเลือกสรรและใช้ปัจจัยการผลิต 2) ด้านการดูแลและรักษาข้าว 3) ด้านอาหารและการบริโภค และ 4) ด้านสร้างระบบ ความเชื่อ ประเพณีและพิธีกรรมของวัฒนธรรมข้าว 2. พลังเศรษฐกิจมีความเชื่อมโยงกับฐานบุญประเพณีข้าว ซึ่งบุญประเพณีข้าวชาวทุ่งกุลาร้องไห้ที่มีการปฏิบัติสืบทอดกันมาอย่างยาวนาน ได้แก่ บุญคูณลาน บุญข้าวจี่ บุญผะเหวด บุญบั้งไฟ บุญข้าวประดับดิน บุญสารทไทย บุญข้าวสาก ทำให้เกิดการผลิต การบริโภคและการจำหน่าย สร้างเศรษฐกิจที่ทำให้คนในชุมชนมีอาชีพ มีรายได้หมุนเวียน เกิดกลุ่มเกษตรกรรมและอาหาร กลุ่มหัตถกรรม กลุ่มศิลปวัฒนธรรม กลุ่มออมทรัพย์การผลิต 3. องค์ประกอบสำคัญที่ส่งผลต่อเศรษฐกิจบนฐานบุญประเพณีข้าว ที่สามารถนำมากำหนดเป็นนโยบายด้านเศรษฐกิจของชาวนา คือ 5 ด้าน 1) นโยบายส่งเสริมและสนับสนุนให้เกิดกลไกสร้างเศรษฐกิจสัมพันธ์ระหว่างคน-ข้าว-น้ำ และพุทธศาสนาด้วยบุญประเพณี 12 เดือน  2) นโยบายส่งเสริมและอนุรักษ์ประเพณีวัฒนธรรมการบูชาฟ้า-ขวัญ-เมือง เพื่อให้เกิดการสร้างระบบบุญคุณ แบ่งปันช่วยเหลือเกื้อกูลและแลกแรง โดยมีวัดเป็นศูนย์กลาง  3) นโยบายส่งเสริมจิตสาธารณะ ที่เชื่อมโยงการใช้แรงงานในชุมชนโดยอาศัยการผูกมิตรตามประเพณีวัฒนธรรมของชุมชน 4) นโยบายส่งเสริมการรักษาพันธุ์ข้าว การผลิตข้าวและแปรรูปข้าว เพื่อสร้างระบบนิเวศและสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ทุ่งกุลาร้องไห้ ในการผลิตข้าวคุณภาพซึ่งจะส่งผลต่อความเจริญทางเศรษฐกิจในวงกว้าง และ 5) นโยบายส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่นและทรัพยากรชุมชนเพื่อเป็นพลังเศรษฐกิจชุมชนสร้างสรรค์