การเปลี่ยนผ่านและปัญหาที่ท้าทายของสังคมวิทยา-มานุษยวิทยาการแพทย์ไทย

Abstract

งานวิทยานิพนธ์ชิ้นนี้ เป็นตัวอย่างของแนวการศึกษาทางมานุษยวิทยาที่เปลี่ยนผ่านไปสู่แนวคิดหลังความทันสมัย (Post-Modern Turn) ซึ่งไม่นิยมใช้ทฤษฎีสังคมขนาดใหญ่ แต่ใช้แนวคิดทางทฤษฎี (Concept) หลายๆ แนวคิดเพื่ออธิบายปรากฏการณ์ทางสังคมที่สลับซับซ้อน ละเอียดอ่อนภายใต้บริบททางการเมือง มานุษยวิทยาการแพทย์ก็ได้รับอิทธิพลนี้เช่นเดียวกัน โกมาตร จึงเสถียรทรัพย์ (2549) ได้ให้ข้อสังเกตของการเปลี่ยนผ่านของมานุษยวิทยาการแพทย์ 4 ด้าน คือ การเปลี่ยนผ่านการนิยามวัฒนธรรม ที่เป็นชุดของ “ความคิดและการปฏิบัติการที่ขัดแย้งและท้าทายกัน” มีพลวัต และเป็น “แนวรบสำคัญในการต่อต้านการครอบงำ” การเปลี่ยนผ่านจากระบบการแพทย์สู่ประสบการณ์ ซึ่งงานชาติพันธุ์วรรณนาเกี่ยวกับความเป็นชายขอบของคนเลี้ยงช้างของโกมาตร (1998) ที่กล่าวข้างต้นก็เป็นตัวอย่างที่ดี การเปลี่ยนผ่านจากการเข้าใจแพทย์พื้นบ้านสู่การวิจารณ์การแพทย์สมัยใหม่ โดยหันมาให้ความสำคัญกับประสบการณ์ของการเจ็บป่วย และประเด็นสุดท้าย คือ การเปลี่ยนผ่านสู่ Reflexivity ของนักมานุษยวิทยามากขึ้น เป็นการตรวจสอบงานเขียนวัฒนธรรมของตนเองเพื่อดูว่าเกี่ยวข้องสัมพันธ์กับการเมืองเรื่องการผลิตความรู้อย่างไร

ส่วนงานมานุษยวิทยาการแพทย์อีกเรื่องหนึ่งที่ออกมาในระยะเวลาใกล้เคียงกัน คืองานของ Andrea Whittaker เรื่อง Intimate Knowledge: Women and their Health in North-East Thailand (2000) ซึ่งเขียนจากทัศนะที่ให้ความสำคัญต่อผู้หญิงและปัญหาสุขภาพ โดยใช้การวิเคราะห์โครงสร้างการเมืองและระบบสาธารณสุข ที่รัฐจัดการและควบคุมอีสาน และการศึกษาประสบการณ์ความเจ็บป่วย (Illness Experience) ผู้หญิงอีสาน โดยศึกษาในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับร่างกาย พิจารณาจากปฏิบัติการที่ขัดแย้งและการช่วงชิงทางวัฒนธรรมระหว่างการรักษาพื้นบ้านและการแพทย์สมัยใหม่ Whittaker ให้ความสำคัญต่อความรู้ของผู้หญิงในการดูแลร่างกายของตนโดยเฉพาะในเรื่องของมดลูก ระบบเลือดสุขภาพของช่องคลอด ความรับผิดชอบของผู้หญิงในการคุมกำเนิด การทำแท้ง ฯลฯ นับเป็นงานที่น่าสนใจที่ได้รับอิทธิพลของแนวคิดจากนักคิดสกุลหลังความทันสมัยอีกเรื่องหนึ่ง มีงานวิจัยอีกชิ้นหนึ่งที่เป็นการศึกษาปัญหาสุขภาพโดยศึกษาจาก Illness Experience งานชิ้นนี้เป็นงานวิทยานิพนธ์ของมาลี สิทธิเกรียงไกร ที่ศึกษาผลกระทบของการทำเหมืองแร่ตะกั่ว ซึ่งปล่อยสารตะกั่วจากโรงแต่งแร่ลงไปในลำน้ำที่ชาวกะเหรี่ยงที่ห้วยคลิตี้ กาญจนบุรี อาบกินเป็นประจำ งานชิ้นนี้ชี้ให้เห็นอำนาจของความรู้ทางการแพทย์ ที่ใช้ในการนิยามความเจ็บป่วยและขอบเขตของความเจ็บป่วย (ระดับสารตะกั่วในเลือด) สาเหตุที่มาของโรค วิธีการรักษาพยาบาลของแพทย์ ซึ่งนำไปสู่การเผชิญกับความทุกข์ทางสังคมของชาวบ้าน ซึ่งส่วนหนึ่งของวิทยานิพนธ์เล่มนี้ได้นำมาเสนอเป็นบทความในวารสารเล่มนี้ด้วย