ผู้หญิง ผู้ชาย และเพศวิถี: เพศภาวะศึกษาในงานมานุษยวิทยา

บทคัดย่อ

จุดมุ่งหมายหลักของการเขียนบทความนี้ คือ ผู้เขียนต้องการทบทวนแนวคิดทฤษฎีและวิธีวิทยาในผลงานวิชาการเฉพาะที่เกี่ยวข้องกับประเด็นเพศ-ภาวะและเพศวิถีในสังคมไทยของศาสตราจารย์ ชาร์ลส์ เอฟ. คายส์ โดยเลือกผลงานวิชาการสำคัญสองชิ้นมาวิเคราะห์เท่านั้น คือเรื่อง Mother or Mistress but Never a Monk: Buddhist Notions of Female Gender in Rural Thailand (1984) และเรื่อง Ambiguous Gender: Male Initiation in a Thai Buddhist Society (1986) โดยผู้เขียนมุ่งหมายให้บทความนี้เป็นดั่งสัญลักษณ์แห่งการระลึกถึงคุณูปการของคายส์ ที่มีต่อวิชาการ สาขามานุษยวิทยาและเพศภาวะศึกษา ในงานเขียนดังกล่าวคายส์พยายามตีความประสบการณ์ด้านเพศภาวะและเพศวิถีของคนไทย ซึ่งคัดค้านกับความเข้าใจต่อระบบเพศภาวะและเพศวิถีของนักสตรีนิยมแนวมาร์กซิสต์ คายส์ได้นำวิธีวิทยาของมานุษยวิทยาแนวตีความสัญลักษณ์ และทฤษฎีว่าด้วยการประกอบสร้างทางสังคมมาประยุกต์ใช้ เพื่อตรวจสอบความสัมพันธ์ระหว่างระบบเพศภาวะและเพศวิถีกับอุดมการณ์ในพุทธศาสนานิกายเถรวาท การวิเคราะห์ตีความของคายส์เป็นไปอย่างเป็นระมัดระวัง รองรับด้วยเนื้อหาในตัวบทพุทธศาสนา (Buddhist texts) และบริบท(contexts) ในช่วงเวลาและสถานที่เฉพาะที่คายส์ทำงานภาคสนามมายาวนาน คายส์พยายามโน้มน้าวให้เราเห็นว่า พุทธศาสนานิกายเถรวาทไม่ได้เป็นศาสนาที่มีอคติทางเพศแฝงเร้นอยู่ ในขณะเดียวกันก็พยายามบอกเราว่า ระบบความสัมพันธ์ชายหญิงในสังคมหมู่บ้านไทย-ลาว และไทย-ยวน เป็นแบบพึ่งพาเกื้อกูล ซึ่งไม่ใช่การจัดความสัมพันธ์แบบลำดับชั้นอย่างที่นักสตรีนิยมแนวมาร์กซิสต์เข้าใจ ถือว่างานวิชาการทั้งสองชิ้นที่ผู้เขียนเลือกมาวิเคราะห์ในบทความนี้ เป็นงานที่มีคุณค่าต่อแนวทางการศึกษาเกี่ยวกับระบบเพศภาวะและเพศวิถีทั้งในสังคมไทยและสังคมอื่นอย่างยิ่ง