จรัล มโนเพ็ชรกับแผ่นดินล้านนา

บทคัดย่อ

50 ปีของชีวิต  และ 24 ปี (2520-2544) ของการเป็นศิลปินเพื่อชีวิตและสังคม

                สิ่งแวดล้อมและปัจจัยภายในนับว่ามีบทบาทสำคัญยิ่งในการหล่อหลอมและสร้างศิลปินที่ยิ่งใหญ่ที่สุดของล้านนาในรอบ 1 ศตวรรษ  หนึ่ง พ่อของจรัลเป็นปัญญาชน  มีความรู้ดีและอ่านออกเขียนได้ดีทั้งภาษาไทยและภาษาล้านนา  มีความรู้ดีด้านประวัติศาสตร์และศิลปวัฒนธรรมของล้านนา  เคยไปเรียนภาษา อังกฤษ  ซึ่งสะท้อนความสนใจในการใฝ่รู้และศึกษาในสังคมไทยที่กำลังเปลี่ยนแปลงช่วงทศวรรษ 2490-2500  สอง  พ่อสิงห์แก้ว เป็นศิลปิน  เล่นเครื่องดนตรีล้านนาเก่งทุกชนิด  ร้องเพลงเก่ง แต่งเพลงเก่ง และเก่งในด้านศิลปะการร่ายรำ  การวาด   การทำอุปกรณ์ตกแต่งโดยเฉพาะการทำโคม   แม่ต่อมคำ ณ เชียงใหม่  เก่งเรื่องการเมืองการปกครองของล้านนาและงานหัตถกรรม  สาม  บรรพชนของแม่ (เจ้าบุรีรัตน์) เป็นสมาชิกชนชั้นปกครองของเมืองเชียงใหม่  ดูแลด้านกฏหมายของเมืองในระยะผ่านจากการยกเลิกฐานะประเทศราชของล้านนา (พ.ศ. 2442) ไปสู่การผนวกล้านนาให้เป็นส่วนหนึ่งของสยามรัฐ  สมาชิกของสกุลนี้มีบ้านอยู่รอบๆวัดฟ่อนสร้อย ประตูเชียงใหม่  ซึ่งเป็นบ้านเกิดและแหล่งเรียนรู้ช่วง 20 ปีแรกของจรัล   3 ข้อแรกนี้ส่งผลสำคัญ 4 ด้านให้จรัล คือ 1.ความเป็นปัญญาชน ใฝ่รู้-ใฝ่เรียน 2. ศิลปะด้านดนตรี-เพลงและสิ่งประดิษฐ์  3. ความรู้เรื่องประวัติศาสตร์ล้านนา และ 4. ความเป็นคนเมือง  เป็นคนในเวียง และความภูมิใจในสายเลือด

                สี่  จรัลเป็นเด็กเรียนเก่ง  เรียนรู้วิชาการได้ดีจากโรงเรียนที่ดี  ครูดี  เรียนรู้และซึมซับจากด้านที่ดีของพ่อและแม่มาได้ทั้งหมด  ห้า สังคมไทยกำลังเปลี่ยนแปลงด้วยแผนพัฒนาเศรษฐกิจฯเริ่มแต่ปี พ.ศ. 2504  การเข้ามาของโลกตะวันตกโดยเฉพาะภาษาอังกฤษ ดนตรีและเพลงฝรั่ง  หก  การเติบโตในครอบครัวใหญ่  พ่อมีฐานะปานกลาง  จรัลต้องเข้าศึกษาในวิทยาลัยด้านวิชาชีพเพื่อจะมีงานทำโดยเร็ว  และ เจ็ด  สถานการณ์ทางการเมืองตั้งแต่ พ.ศ 2515 จนถึง 2519  จรัลในวัยหนุ่มวัยเรียนได้เห็นทั้งขบวนการนักศึกษาที่สถาบันของตนเอง (วิทยาลัยเทคนิค) ที่ม.ช., วิทยาลัยครูเชียงใหม่, และที่กรุงเทพฯ  และนักศึกษาหนีเข้าป่าในปี 2519 

                จรัลมองเห็นเหตุการณ์รอบๆตัว   ความสามารถด้านดนตรีและเพลงทำให้เขาซึมซับวัฒนธรรมตะวันตกสมัยใหม่คือกีต้าร์และเพลงได้อย่างรวดเร็ว   และเบี้องหน้าของเขา คือ 1. งานประจำที่ธนาคาร  2. ความสามารถด้านดนตรี เพลง & ศิลปะ และ 3. ความคิดและความใฝ่ฝันของคนหนุ่มสาวแห่งยุคสมัย

ปัจจัยภายนอกและภายในทั้ง 7 ข้อผสมผสานกัน   วงดนตรีของคนหนุ่มเชียงใหม่คณะแรกเล่นกีต้าร์ตามยุคสมัยและร้องเพลงไทยสากล-ฝรั่ง   ในปี 2520  วงดนตรีชุดที่ 2 คือจรัลออกเพลงชุดแรก  (น้อยไจยา  เสเลเมา  ลืมอ้ายแล้วกา  คนสึ่งตึง  ผักกาดจอ  สาวมอเตอร์ไซค์  อุ๊ยคำ  ของกิ๋นคนเมือง  พี่สาวครับ)  ไม่แปลกใจที่เพลงชุดนี้จะได้รับความนิยมอย่างมากมายและยาวนานต่อจากนั้น   

เราได้เห็นลักษณะสำคัญ 5 ด้านจากเพลงชุดนี้ คือ 1. ใช้กีต้าร์ตามสมัยนิยม  2. ภาษาท้องถิ่น 3. ความเป็นท้องถิ่น ที่ถูกละเลยและถูกหมิ่นแคลนมายาวนาน  4. ความรู้สึกสะเทือนใจในสภาพสังคม (เพลงอุ๊ยคำ) และการเปลี่ยนแปลงทางวัตถุและจิตใจ (สาวมอเตอร์ไซค์) 5. ความสนุกสนานและความน่ารักของหลายบทเพลง    สิ่งเหล่านี้ดูเหมือนจะประทับใจคนฟังในเมืองที่สูญเสียบางสิ่งตั้งแต่ปลายปี 2519 นั่นคือ เสียงเพลงและดนตรีเพื่อชีวิต และนักศึกษาลูกหลานหลายพันคนหลบหนีไปสู่เขตป่าเขา ฯลฯ

                จากเพลงคำเมืองและเพลงแนวปรัชญาเพื่อชีวิตและสังคมในชุดนั้นและชุดต่อๆมาที่จรัลตัดสินใจทิ้งงานประจำ  และมุ่งสู่การเป็นศิลปินเต็มตัว   เพลงชุดต่อๆมาของจรัลก็ยังคงแนวเดิม   และมีสีสันมากขึ้นๆ  เมื่อเวลาผ่านไป   จวบจนวาระสุดท้ายของชีวิต