เศรษฐกิจการเมืองว่าด้วยนิเวศเกษตรกรรมและการปรับตัวหลังโควิด-19 ของเกษตรกรชาวสวนมะม่วง อำเภอเนินมะปราง จังหวัดพิษณุโลก
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
งานชิ้นนี้นำเสนอข้อถกเถียงว่าด้วยการปรับตัวของเกษตรกรชาวสวนมะม่วงหลังโควิดขึ้นอยู่กับปัจจัยทางเศรษฐกิจการเมืองเป็นสำคัญ และข้อมูลจำนวนปริมาณและมูลค่าการส่งออกมะม่วงสดและแช่เย็นจนแข็งในช่วงโควิด เกษตรกรรายย่อยอาจไม่ได้ประโยชน์จากส่วนนี้ นำไปสู่วัตถุประสงค์ดังนี้ เพื่อศึกษาผลกระทบทางเศรษฐกิจการเมืองอุตสาหกรรมมะม่วงไทยหลังโควิด-19 และศึกษาการปรับตัวหลังโควิด-19 ของเกษตรกรชาวสวนมะม่วง งานชิ้นนี้เป็นการศึกษาเชิงมานุษยวิทยาใช้วิธีวิจัยเชิงคุณภาพ ด้วยวิธีการวิจัยเอกสารและสัมภาษณ์ผู้ให้ข้อมูลทั้ง 7 ราย ภายใต้ 2 แนวคิดสำคัญ ดังนี้ 1) นิเวศเกษตรกรรม ถือเป็นเครื่องมือสำคัญในการสร้างอธิปไตยทางอาหารให้อำนาจกลับคืนสู่ผู้ผลิต ด้วยการบูรณาการความรู้อย่างหลากหลาย เพื่อความสมดุลและยั่งยืนต่อระบบเศรษฐกิจและสิ่งแวดล้อม และ 2) แนวคิดความปริแตกไม่ลงรอยของกระบวนการทำงาน เป็นแนวคิดของมาร์กซิสต์สายสิ่งแวดล้อมใช้วิเคราะห์ปฏิสัมพันธ์ระหว่างทุนนิยมและธรรมชาติ ซึ่งกระบวนการต่าง ๆ ทำให้มนุษย์อยู่ห่างจากธรรมชาติ (Rift) ผลการวิจัยพบว่า เมื่อเกิดการแพร่ระบาดโควิดทำให้เกษตรกรเผชิญปัญหาทางการประกอบอาชีพ ประกอบกับมาตรการทางกฎหมายเข้ามาเพื่อควบคุมและป้องกันการแพร่ระบาด ส่งผลให้เกษตรกรได้รับผลกระทบ ดังนี้ 1) ด้านปัจจัยการผลิต ได้แก่ สิ่งแวดล้อม ซึ่งการปรับเปลี่ยนวิถีการผลิตและช่วงเวลานำไปสู่ปัญหาสิ่งแวดล้อมเสื่อมโทรม อาทิ แร่ธาตุในดินต่ำ และเศรษฐกิจการเมือง อาทิ ราคามะม่วงต่ำ ราคาต้นทุนสูง ห่วงโซ่อุปทานชะงัก รายได้ลดลง หนี้สินเพิ่มขึ้น 2) ความสัมพันธ์ทางการตลาด ได้แก่ ความสัมพันธ์ทางการซื้อขายมะม่วงระหว่างเกษตรกร พ่อค้าคนกลาง และผู้ส่งออก (ทุนไทย-ทุนต่างชาติ) ที่แตกต่างกัน ต่อมาภาครัฐและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกำหนดมาตรการเยียวยาเกษตรกร พบว่า เกษตรกรแต่ละกลุ่มได้รับการช่วยเหลือเยียวยาที่แตกต่างกัน ส่วนใหญ่เกษตรกรลักษณะรวมกลุ่มเครือญาติและเกษตรกรลักษณะครัวเรือนเกษตรกร มักไม่ได้รับการช่วยเหลือเยียวยา เนื่องด้วยเงื่อนไขบางประการ เช่น การเข้าถึงข้อมูล การตรวจสอบ จึงนำไปสู่การปรับตัวของเกษตรกร พบว่า ปรับตัว 3 ด้าน ได้แก่ 1) ด้านการผลิต ด้วยการลดต้นทุนการผลิตและใช้น้ำหมักชีวภาพ 2) ปรับตัวด้านการตลาด ได้แก่ ขายส่งตลาดภายในประเทศ ขายผ่านช่องทางออนไลน์ และขายปลีกด้วยตนเอง 3) ปรับตัวด้านวิถีชีวิต ได้แก่ ลดค่าใช้จ่ายครัวเรือน วางแผนประกอบอาชีพ และบริหารจัดการการเงิน สรุปได้ว่า เกษตรกรชาวสวนปรับตัวสอดคล้องกับสองแนวคิดข้างต้น ดังนี้ 1) ปรับตัวตามหลักนิเวศเกษตรกรรม ด้วยวิธีธรรมชาติ ใช้น้ำหมักชีวภาพและเกลือทะเล หมุนเวียนสารอาหารในพื้นที่สวน สอดคล้องกับ “แนวคิดนิเวศเกษตรกรรม” และ 2) ปรับตัวตามหลักเกษตรผสมผสาน ใช้สารเคมีสลับกับปุ๋ยอินทรีย์และน้ำหมักชีวภาพ โดยการผลิตมุ่งเน้นการใช้สารเคมีทางดินและทางใบตลอดฤดูการผลิต เช่น ปุ๋ยเคมี ยาฆ่าแมลง ยากันเชื้อรา แสดงให้เห็นว่า เกษตรกรใช้สารเคมีอย่างเข้มข้นเพื่อให้ได้ผลผลิตที่ตอบสนองความต้องการของผู้ผลิต ผู้บริโภค และตลาด ภายใต้ระบบทุนนิยมอย่างอุตสาหกรรมมะม่วงไทย การปรับตัวในลักษณะนี้ทำให้เกิดปัญหาสิ่งแวดล้อมเสื่อมโทรมและมนุษย์อยู่ห่างจากธรรมชาติไปเรื่อย ๆ สอดคล้องกับ “แนวคิดความปริแตกไม่ลงรอยของกระบวนการทำงานร่วมกัน” ดังนั้น เกษตรกรและรัฐบาลจำเป็นต้องตระหนักถึงปัญหาสิ่งแวดล้อมและให้ความสำคัญกับการพัฒนาอย่างยั่งยืน เพื่อให้มนุษย์และธรรมชาติสามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างสมดุล ส่งเสริมทั้งระบบเศรษฐกิจและสิ่งแวดล้อมให้ยั่งยืนต่อไป
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
ข้อเขียนทั้งหมดทีปรากฏในวารสารสังคมศาสตร์ เป็นความคิดเห็นของผู้เขียนโดยเฉพาะ มิใช่ทัศนคติของคณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ หรือกองบรรณาธิการวารสารสังคมศาสตร์
เอกสารอ้างอิง
กนกพร ฉิมพลี และคณะ. 2566. “ผลกระทบและการปรับตัวของประชาชนในสถานการณ์การแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 สู่การปรับตัวของชุมชนวิถีใหม่ จังหวัดนครราชสีมา.” วารสารนานาชาติมหาวิทยาลัยขอนแก่น สาขามนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ 13 (2): 21-50.
กรมส่งเสริมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. 2567ก. “รายงานสถิติทางการเกษตร พืชอายุยาว (รต.02) การปลูกมะม่วงน้ำดอกไม้ ระดับประเทศ ปี พ.ศ. 2563 – 2567.” ระบบสารสนเทศการผลิตทางด้านการเกษตร. สืบค้นเมื่อ 22 สิงหาคม 2566. https://production.doae.go.th.
__________ 2567ข. “รายงานสถิติทางการเกษตร พืชอายุยาว (รต.02) การปลูกมะม่วงน้ำดอกไม้ ระดับจังหวัด ปี พ.ศ. 2563 – 2567.” ระบบสารสนเทศการผลิตทางด้านการเกษตร. สืบค้นเมื่อ 22 สิงหาคม 2566. https://production.doae.go.th.
กองบรรณาธิการหนังสือพิมพ์ไทยรัฐ. 2565. “ไทยขึ้นแท่นอันดับ 7 ส่งออกมะม่วงสดโลก อาเซียนมาแรงส่งออกเท่าไหร่ก็ไม่พอกิน.” Economics Thai Ecomomics. สืบค้นเมื่อ 22 ตุลาคม 2566. https://www.thairath.co.th/money/economics/analysis/2374790.
การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย. 2566. “เทศกาลมะม่วง เเละของดีเนินมะปราง.” Amazing Thailand. สืบค้นเมื่อ 22 ตุลาคม 2566. https://thai.tourismthailand.org/Events-and-Festivals/เทศกาลมะม่วง-และของดีเนินมะปราง.
ชัยวัฒน์ สถาอานันท์. 2563. “โรคระบาดโควิด-19: ทำอะไรกับโลกและทำใหโลกเปนอยางไร.” วารสารวิจัยสังคม 43 (2): 1-22.
ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร. 2563. “ธ.ก.ส. เผยผลการดำเนินงานมาตรการช่วยเหลือเกษตรกรจากสถานการณ์เชื้อไวรัสโควิด-19 ข่าวที่ 29/256.” เคียงคู่รู้ค่าประชาชน. สืบค้นเมื่อ 14 มิถุนายน 2567. https://www.baac.or.th/file-upload-manual/ลำดับที่%201%20ข่าวที่%2029-2563.pdf.
นิธิตา สิริพงศ์ทักษิณ. 2565. “การปรับตัวของชาวนาไทยช่วงวิกฤตโควิด-19 ภายใต้พลวัตการผลิตและตลาดข้าวของชุมชนบ้านเขากลาง จังหวัดพัทลุง.” วารสารศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี 18 (2): 1-25.
ปรีชา เปี่ยมพงศ์สานต์. 2565. “เศรษฐศาสตร์การเมือง นิเวศวิทยาการเมืองและนิเวศสังคมนิยม.” วารสารเศรษฐศาสตร์การเมือง 1 (1): 217-233.
ปิติณัฐ เครือจินา, ศิรส ทองเชื้อ, และ ดุสิต อธินุวัฒน์. 2564. “คุณภาพชีวิตของเกษตรกรผู้ผลิตข้าวในยุคการระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 ระลอกที่ 1 ในประเทศไทย กรณีศึกษาจังหวัดอุบลราชธานีและศรีสะเกษ.” วารสารวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีไทย 10 (3): 300-314.
พฤกษ์ เถาถวิล. 2564. “มองปัญหาการเยียวยาผู้ได้รับผลกระทบจากการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 ผ่านมุมมองการเชื่อมโยงข้ามถิ่น.” ใน ภัยโควิด วิกฤตโคโรนา : โรคอุบัติใหม่ในมิติสังคม, บรรณาธิการโดย โกมาตร จึงเสถียรทรัพย์ และ นฤพนธ์ ด้วงวิเศษ, 19-20. กรุงเทพฯ: ศูนย์มานุษวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน).
เพชรพริ้ง แพงคำรักษ์, และ สุกัลยา เชิญขวัญ. 2564. “ผลกระทบและการรับมือต่อการแพร่ระบาดโควิด-19 (ระลอก 1) ของครัวเรือนเกษตรกร กรณีศึกษา บ้านโนนศิลา ตำบลแวงน้อย อำเภอแวงน้อย จังหวัดขอนแก่น.” วารสารมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี 10 (2): 93-110.
รุ่งนภา พิมมะศรี. 2565. “ไทยส่งออกมะม่วงเป็นอันดับ 1 ของโลก ทำเงินปีละ 4,500 ล้านบาท แต่ยังไม่พอ ต้องหาตลาดใหม่ ๆ เพิ่ม.” Politics and Society. สืบค้นเมื่อ 28 ตุลาคม 2566. https://plus.thairath.co.th/topic/politicsandsociety/101401.
สราวุธ ทับทอง. 2564. “สำรวจการแก้ไขสถานการณ์โรคระบาดโควิด-19 ของรัฐไทยผ่านกฎหมายด้านสาธารณสุขและกฎหมายว่าด้วยสถานการณ์ฉุกเฉิน.” ใน ภัยโควิด วิกฤตโคโรนา : โรคอุบัติใหม่ในมิติสังคม, บรรณาธิการโดย โกมาตร จึงเสถียรทรัพย์ และ นฤพนธ์ ด้วงวิเศษ, 21-22. กรุงเทพฯ: ศูนย์มานุษวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน).
อัมรินทร์ สุวรรณดี, และ พงศ์สวัสดิ์ ราชจันทร์. 2566. “การปรับตัวของเกษตรกรผู้ปลูกหอมแดงในยุคนิวนอร์มอล กรณีศึกษาบ้านกอก ตำบลละทาย อำเภอกันทรารมย์ จังหวัดศรีสะเกษ.” วารสารชัยพฤกษ์ภิรมย์ คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา 5 (1): 76-87.
Climate Watch Thailand. 2563. “ผลกระทบจากโควิด-19: จากมะยงชิด มะม่วงน้ำดอกไม้ ถึงพันธุ์ข้าวในฤดูกาลต่อไป.” เรื่องราวของชุมชนและการใช้ชีวิตช่วงสถานการณ์โควิด-19. สืบค้นเมื่อ 10 มกราคม 2567. https://www.climatewatch-thailand.org/covid-19-stories- from-the-ground/อนุชา-ชาวสวนมะม่วง/.
Altieri, Miguel A., and Charles I. Nicholls. 2020. “Agroecology and the reconstruction of a post-COVID-19 agriculture.” The Journal of Peasant Studies 47 (5): 881-898.
Araghi, Farshad. 2009. “Accumulation by Displacement: Global Enclosures, Food Crisis, and the Ecological Contradictions of Capitalism.” Review 32 (1): 113–146.
Arumugam, Surendran, Burhan Özkan, Aravind Jayaraman, and Prahadeeswaran Mockaisamy. 2021. “Impacts of Covid-19 Pandemic on Global Agriculture, Livelihoods and Food Systems.” Journal of Agricultural Sciences (Tarim Bilimleri Dergisi) 27 (3): 239–246.
Attavanich, Witoon. 2020. COVID-19 country assessment of impacts and response options on food systems, food security and nutrition, and livelihoods. Funded by UN FAO.
Barrios, Edmundo, Barbara Gemmill-Herren, Abram Bicksler, Emma Siliprandi, Ronnie Brathwaite, Soren Moller, Caterina Batello, and Pablo Tittonell. 2020. “The 10 Elements of Agroecology: enabling transitions towards sustainable agriculture and food systems through visual narratives.” Ecosystems and People 16 (1): 230-247.
Buttel, Frederick H., Riley E. Dunlap, Peter Dickens, and Alan D. G. Warde. 2002. “Sociological Theory and the Environment: An Overview and Introduction.” In Sociological Theory and the Environment: Classical Foundations and Contemporary Insights, edited by Riley E. Dunlap et al., 3–34. Maryland: Rowman and Littlefield Publishers.
Campbell, Heather. 2009. “The Challenge of Corporate Environmentalism: Social Legitimacy, Ecological Feedbacks and the ‘Food from Somewhere’ Regime.” Agriculture and Human Values 26: 309–319.
Chantarat, Somporn, Atchana Lamsam, and Lathaporn Ratanavararak. 2020. “The Changing frontier of Thailand’s household debt and policy responses.” BOT Symposium paper.
Chantarat, Somporn, Preesan Rakvatin, and Chutatong Charumilind. 2017. “Farmers and Pixels: Toward Sustainable Agricultural Finance with Space Technology.” PIER Discussion Paper No. 75. Bangkok: Puey Ungphakorn Institute for Economic Research. https://www.pier.or.th/files/dp/pier_dp_075.pdf.
Clark, Benjamin, John Bellamy Foster, and Sabrina B. Longo. 2019. “Metabolic Rifts and the Ecological Crisis.” In The Oxford Handbook of Karl Marx, edited by Tomás Rotta, Paul Prew, Matt Vidal, and Tony Smith, 651-58. Oxford: Oxford University Press.
Clark, Brett, and Richard York. 2005. “Carbon Metabolism: Global Capitalism, Climate Change, and the Biospheric Rift.” Theory and Society 34 (4): 391–428.
Clark, Brett, and John Bellamy Foster. 2008. “The Metabolic Rift and Unequal Exchange: Marx and the Age of Guano/Nitrate Imperialism.” Paper presented at the annual meeting of the American Sociological Association, Boston, MA.
Clausen, Robert, and Brett Clark. 2005. “The Metabolic Rift and Marine Ecology.” Organization and Environment 18 (4): 422–444.
Clausen, Robert. 2007. “Healing the Rift: Metabolic Restoration in Cuban Agriculture.” Monthly Review 51 (1): 40–52.
Cormacain, Ronan, and Duncan Fairgrieve. 2023. “The United Kingdom Legislative Response Coronaviros: Shotgun or Machine Gun.” In Impacts of The COVID-19 Pandemic International Laws, Policies, and Civil Liberties, edited by Nathan Morag, 79-97. New Jersey: Wiley.
Creswell, John W. 2013. Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches. 3rd Ed. London: Sage.
Foster, John Bellamy, and Fred Magdoff. 2000. “Liebig, Marx, and the Depletion of Soil Fertility: Relevance for Today’s Agriculture.” In Hungry for Profit: The Agribusiness Threat to Farmers, Food, and the Environment, edited by Fred Magdoff, John Bellamy Foster, and Frederick H. Buttel, 43–60. New York: Monthly Review Press.
Foster, John Bellamy. 1999. “Marx’s Theory of Metabolic Rift: Classical Foundations for Environmental Sociology.” American Journal of Sociology 105 (2): 366-405.
Khan, Nawab, Badar Naseem Siddiqui, Nanak Khan, Naqeeb Ullah, Akhtar Wali, Imad Uddin Khan, Sohaib Ismail, and Muhammad Ihtisham. 2021. “Drastic impacts of COVID-19 on food, agriculture and economy.” Pure and Applied Biology 10 (1): 62-68.
McCune, Nicholas, and Peter Rosset. 2021. “Agroecology.” In Handbook of Critical Agrarian Studies, edited by Akram-Lodhi, Abdul H., Klaus Dietz, Bernward Engels, and Brian M. McKay, 438-452. Cheltenham: Edward Elgar.
Moore, Jason W. 2000. “Environmental Crises and the Metabolic Rift in World-Historical Perspective.” Organization and Environment 13 (2): 123–157.
Nicholls, Cynthia, Miguel Altieri, and Luis Vazquez. 2016. “Agroecology: Principles for the Conversion and Redesign of Farming Systems.” Journal of Ecosystem and Ecography 55 (1). https://www.omicsonline.org/open-access/agroecology-principles-for-the-conversion-and-redesign-of-farming-systems-2157-7625-S5-010.pdf.
Rosset, Peter, and Miguel Altieri. 2017. Agroecology Science and Politics. North America: Fernwood.
Sapbamrer, Ratana, Jiraporn Chittrakul, Wachiranun Sirikul, Amornphat Kitro, Wilawan Chaiut, Pattarika Panya, Patchareeya Amput, Eakasit Chaipin, Chatchada Sutalangka, Suttinee Sidthilaw, Pornthip Promrak, Pailinrak Kamolsan, and Surat Hongsibsong. 2022. “Impact of COVID-19 Pandemic on Daily Lives, Agricultural Working Lives, and Mental Health of Farmers in Northern Thailand.” Sustainability 14 (3): 11-89.
Schneider, Mindi, and Philip McMichael. 2010. “Deepening, and repairing, the metabolic rift.” The Journal of Peasant Studies 37 (3): 461–484.
Sinha, Shweta 2021. “Thailand: Agriculture Outlook and Response during Covid 19.” Journal of Food Health and Bioenvironmental Science 14 (3): 60-71.
Trung, Nguyen T., and Nguyen Q. Dương. 2023. “The Legislative and Political Response of Viet Nam to the Covid-19 Pandemic: The Balancing of Public Health and Collective Civil Liberties.” In Impacts of The COVID-19 Pandemic International Laws, Policies, and Civil Liberties, edited by Nathan Morag, 79-97. New Jersey: Wiley.
Wezel, A., Charles A. Francis, Stéphane Bellon, and Dominique Vallod. 2009. “Agroecology as a science, a movement and a practice: A review.” Agronomy for Sustainable Development 29 (4): 503-515.
Wittman, Hannah. 2009. “Reworking the Metabolic Rift: La Vía Campesina, Agrarian Citizenship and Food Sovereignty.” The Journal of Peasant Studies 36 (4): 805–826.
World Bank Group. 2022. Thailand Rural Income Diagnostic: Challenges and opportunities for Rural farmers. Bangkok: World Bank.
Yin, Robert K. 2016. Qualitative research from start to finish. 2nd Ed. New York: Guilford Press
York, Richard, Eugene A. Rosa, and Thomas Dietz. 2003. “A Rift in Modernity? Assessing the Anthropogenic Sources of Global Climate Change with the STIRPAT Model.” The International Journal of Sociology and Social Policy 23 (10): 31–52.
Yuan, Zhang, and Duan Wen. 2022. “The Impact of the COVID-19 Pandemic on Agriculture, Rural Areas, and Farmers and Policy Responses.” In COVID-19 Economic Impact and Countermeasures in China, edited by Shiyi Chen and Zhiqing Li, 80–84. Singapore: World Scientific.
Zhiqing, Li. 2022. “Waging a “Green Development” War Against the Pandemic: Challenges and Policy Responses for “Green Growth” During the Pandemic.” In COVID-19 Economic Impact and Countermeasures in China, edited by Shiyi Chen and Zhiqing Li, 367-389. Singapore: World Scientific.
