จากแนวคิดเครือข่ายทางสังคมสู่กระบวนทัศน์แบบเครือข่ายผู้กระทำการ : มุมมองการศึกษาเชิงเปรียบเทียบ
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทความนี้เป็นการปริทัศน์วรรณกรรมอันมีวัตถุประสงค์เพื่อสำรวจพื้นฐานทางวิธีวิทยาที่แตกต่างกันระหว่างทฤษฎีเครือข่าย-ผู้กระทำการ (Actor-Network Theory: ANT) กับแนวคิดการวิเคราะห์เครือข่ายทางสังคม (Social Network Analysis: SNA) ที่แม้จะเป็นกรอบแนวคิดที่ถูกเลือกใช้อย่างแพร่หลายมาไม่น้อยกว่า 3 ทศวรรษในฐานะเครื่องมือศึกษาปรากฏการณ์ทางสังคมในมิติการวิเคราะห์ระบบโครงสร้างความสัมพันธ์แต่ยังคงมีข้อถกเถียงอยู่ไม่น้อยว่าแนวคิดทั้ง 2 มีความแตกต่างกันอย่างไรในแง่ของนิยามของคำว่าเครือข่าย และ วิธีวิทยา งานวิจัยนี้จึงมุ่งนำเสนอว่าแม้ทั้งสองแนวทางต่างได้ชื่อว่าเป็นทฤษฎีวิเคราะห์ “เครือข่าย” แต่เมื่อพินิจในรายละเอียดของสมมติฐาน พัฒนาการ และ ระเบียบวิธีของแต่ละทฤษฎีกลับพบว่ามีความแตกต่างกันอย่างมาก ANT มีรากฐานจากสำนักศึกษาวิทยาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (Science and Technology Studies: STS) ที่มุ่งขยายพรมแดนของคำว่าเครือข่ายให้ไกลออกไปจากฐานความเป็นมนุษยนิยมด้วยสมมติฐานที่ว่าตัวแสดงภายในเครือข่ายนั้นสามารถเป็นได้ทั้งมนุษย์และสรรพสิ่งที่ไม่ใช่มนุษย์ โดยเน้นย้ำถึงความสำคัญในฐานะ “ผู้กระทำการ” ของทุกองค์ประกอบภายในระบบ ขณะที่แนวคิดเครือข่ายทางสังคม(Social Network Analysis : SNA) ซึ่งมีพื้นฐานมาจากทฤษฎีการแลกเปลี่ยนทางสังคมและทฤษฎีกราฟ (Graph Theory)นั้น ตั้งอยู่บนมุมมองแบบ มนุษยนิยมที่เชื่อว่ามนุษย์เท่านั้นที่ถือเป็นผู้กระทำการและควบคุมทิศทางของปฏิสัมพันธ์ในสังคมโดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงปริมาณในการวิเคราะห์รูปแบบของการเชื่อมโยงภายในระบบเครือข่าย บทความนี้แบ่งการอภิปรายผลการปริทัศน์วรรณกรรมเชิงเปรียบเทียบเป็น 3 หัวข้อ 1) พัฒนาการทางประวัติศาสตร์และหลักการสำคัญของแนวคิด 2) จุดแข็ง-จุดอ่อนในฐานะกรอบการวิเคราะห์ของทั้งสองแนวคิด 3) ข้อเสนอแนะต่อแนวทางในการประยุกต์ใช้สองแนวคิดร่วมกันเพื่อเติมเต็มการศึกษาวิจัยทางสังคมสมัยใหม่
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
ข้อเขียนทั้งหมดทีปรากฏในวารสารสังคมศาสตร์ เป็นความคิดเห็นของผู้เขียนโดยเฉพาะ มิใช่ทัศนคติของคณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ หรือกองบรรณาธิการวารสารสังคมศาสตร์
เอกสารอ้างอิง
โกมาตร จึงเสถียรทรัพย์. 2559. “ศาสตร์-อศาสตร์: มานุษยวิทยา ณ จุดเปลี่ยนทางภววิทยา.” ใน ศาสตร์ - ศาสตร์ เข้ามาข้างนอก ออกไปข้างใน, บรรณาธิการโดย จันทนี เจริญศรี, 118-40 กรุงเทพฯ: คณะสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
ชนกพร ชูติกมลธรรม. 2563. “Material Turn ในสาขาประวัติศาสตร์ ทฤษฎี Actor-Network กับแนวคิดวัตถุในฐานะผู้กระทำการทางประวัติศาสตร์.” วารสารศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ 20 (1): 97-125.
ธนพฤกษ์ ชามะรัตน์. 2551. “สถานภาพองค์ความรู้ของแนวคิดเครือข่ายทางสังคม.” สืบค้นเมื่อ 1 ตุลาคม 2562. http://www.kroobannok.com/blog/4252.
เสรี พงศ์พิศ. 2548. ฐานคิด จากแผนแม่บทสู่วิสาหกิจชุมชน. กรุงเทพฯ: เจริญวิทย์การพิมพ์.
Boissevain, Jeremy. 1979. "Network Analysis: A Reappraisal." Current Anthropology 20 (2): 392–94.
Casper, Bruun Jensen. 2020. "New Ontologies? Reflections on Some Recent 'Turns' in STS, Anthropology and Philosophy." Academia.edu. Accessed October 8, 2020. https://www.academia.edu/25710614/New_Ontologies_Reflections_on_Some_Recent_Turns_in_STS_Anthropology_and_Philosophy.
Emerson, Norman H. 1981. "Realistic Goals for Corporations." The American Review of Public Administration 15 (3): 250-252.
Fenwick, Tara, and Sarah Doyle. 2016. “When Methods Meet. Socio-material approaches: Actor-network theory and Karen Barad’s diffractive methodology.” Scottish Graduate School of Social Science. Accessed October 5, 2020. https://www.sgsss.ac.uk/methods-resource/socio-material-approaches
Fenwick, Tara, Richard Edwards, and Peter Sawchuk. 2011. Emerging Approaches to Educational Research: Tracing the Socio-Material. London: Routledge.
Harvey, Penny, Casper Bruun Jensen, and Atsuro Morita, eds. 2016. Infrastructures and Social Complexity: A Companion. London: Taylor & Francis.
Jensen, Casper Bruun, and Brit Ross Winthereik. 2013. Monitoring Movements in Development Aid: Recursive Partnerships and Infrastructures. Cambridge: MIT Press.
Latour, Bruno. 1992. "Where Are the Missing Masses? Sociology of a Few Mundane Artefacts in Shaping Technology-Building Society." In Shaping Technology/Building Society: Studies in Sociotechnical Change, edited by Wiebe E. Bijker and John Law, 225–59. Cambridge: MIT Press
__________. 1996. "On Actor-Network Theory: A Few Clarifications." Soziale Welt 47 (4): 369–81.
__________. 2005. Reassembling the Social: An Introduction to Actor-Network-Theory. Oxford: Oxford University Press.
Law, John, and John Hassard. 1999. Actor Network Theory and After. Oxford: Wiley-Blackwell.
Liu, Wenhong, Nupreet Sidhu, and Amanda M. Beacom. 2017. "Social Network Theory." In The International Encyclopedia of Media Effects, edited by Patrick Rössler, Cynthia A. Hoffner, and Liesbet van Zoonen. Chichester, 1-12. West Sussex: Wiley.
Simandan, Dragos. 2017. "Geography (Human and Urban)." In The Wiley Blackwell Encyclopedia of Social Theory, edited by Bryan S. Turner, Chang Kyung-Sup, Cynthia F. Epstein, Peter Kivisto, William Outhwaite, and J. Michael Ryan. Oxford: Wiley-Blackwell.
Vicsek, Lilla, and Katalin Hanna. 2016. "Networks in the Social Sciences: Comparing Actor-Network Theory and Social Network Analysis." Journal of Sociology and Social Policy 7 (2): 77–102.
