การประเมินสถานะความมั่นคงทางอาหารและพลังงานของชุมชนในพื้นที่เขื่อนสิริกิติ์ จังหวัดอุตรดิตถ์ด้วย Jarman Underprivileged Area Score
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินสถานะความมั่นคงทางอาหารและพลังงานของชุมชนในพื้นที่เขื่อนสิริกิติ์ จังหวัดอุตรดิตถ์ โดยใช้วิธีวิจัยเชิงปริมาณที่มีแบบสอบถามเป็นเครื่องมือในการรวบรวมข้อมูล 3 ชุมชนรอบเขื่อนสิริกิติ์ ได้แก่ 1) ชุมชนบ้านผาเต่าบำรุง 2) ชุมชนบ้านซำบ้อ และ 3) ชุมชนบ้านห้วยไคร้ รวมจำนวนผู้ให้ข้อมูลทั้งสิ้น 312 ครัวเรือน และใช้วิธีวิจัยเชิงคุณภาพโดยการสัมภาษณ์เจาะลึกที่ใช้แนวคำถามเป็นเครื่องมือในการสัมภาษณ์เจาะลึกผู้นำของ 3 ชุมชน
วิธีวิจัยเชิงปริมาณใช้เพื่อประเมินสถานะความมั่นคงทางอาหารและพลังงานด้วยดัชนีความด้อยโอกาสในการใช้ทรัพยากร ได้แก่ Jarman Underprivileged Area Score โดยมีตัวชี้วัดในการประเมินสถานะความมั่นคงทางอาหารและพลังงานของชุมชนในพื้นที่เขื่อนสิริกิติ์ จังหวัดอุตรดิตถ์ ที่กำหนดไว้ 3 มิติ ได้แก่ 1.การมีเพียงพอ (Availability) 2.การเข้าถึง (Access) และ 3.การใช้ประโยชน์ (Utilization) โดยนำตัวชี้วัดทั้ง 3 มาสร้างเป็นดัชนีชี้วัดความมั่นคงทางอาหารและพลังงาน (Food and Energy Security Index) ของชุมชน ส่วนวิธีวิจัยเชิงคุณภาพใช้การสัมภาษณ์เจาะลึกผู้นำชุมชนของทั้ง 3 ชุมชนที่ศึกษา
ผลการศึกษาพบว่าหมู่บ้านที่มีความมั่นคงทางอาหารและพลังงานมากที่สุดคือหมู่บ้านห้วยไคร้ (Food and Energy Security Index = 1.93) รองลงมาคือ หมู่บ้านซำบ้อ (Food and Energy Security Index = 1.97) และหมู่บ้านที่มีความมั่นคงทางอาหารน้อยที่สุดคือ หมู่บ้านผาเต่าบำรุง (Food and Energy Security Index = 2.25) ตามลำดับ
เหตุผลที่บ้านผาเต่าบำรุงมีความมั่นคงทางอาหารและพลังงานน้อยกว่าอีก 2 หมู่บ้านคือ 1)ครัวเรือนในบ้านผาเต่าบำรุงมีที่ดินทำกินแปลงขนาดเล็ก (น้อยกว่า 5 ไร่ต่อครัวเรือน) ทำให้มีผลต่อรายได้ที่เป็นเงินสดจากการขายพืชผลทางการเกษตรที่เพาะปลูก 2) ส่วนครัวเรือนที่มีที่ดินน้อยหรือไม่มีที่ดินต้องไปรับจ้างครัวเรือนที่มีที่ดินมากกว่าแต่ขาดแคลนแรงงาน จึงจะทำให้มีรายได้ที่เป็นเงินสดหมุนเวียนใช้ซื้ออาหารและพลังงานทั้งปี ประกอบกับหมู่บ้านผาเต่าบำรุงไม่มีป่าชุมชน ทำให้ไม่มีแหล่งอาหารทางธรรมชาติและแหล่งวัตถุดิบสำหรับเผาถ่านไว้ใช้ในครัวเรือนทำให้ต้องเสียเงินในการซื้ออาหารและพลังงาน การไม่มีการรวมกลุ่มในชุมชนเพื่อสร้างแหล่งอาหารและน้ำดื่ม เช่น แปลงปลูกผักของคนในชุมชน หรือโรงงานผลิตน้ำดื่มของคนในชุมชน ทำให้ครัวเรือนในหมู่บ้านผาเต่าบำรุงมีต้นทุนในการซื้ออาหารและพลังงานมากกว่าอีก 2 หมู่บ้าน
Downloads
Article Details
เอกสารอ้างอิง
เอกสารภาษาไทย
ธัญญาภรณ์ บุญเสริม. (2550). การประเมินมูลค่าทางเศรษฐศาสตร์จากการใช้ประโยชน์ของป่าชุมชนบ้านสามขา จังหวัดลำปาง. วิทยานิพนธ์วิทยาศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยแม่โจ้.
นนทกานต์ จันทร์อ่อน. (2557). ความมั่นคงทางอาหารของประเทศไทย.
สืบค้นเมื่อวันที่ 4 กุมภาพันธ์ 2559 จาก http://library.senate.go.th/document/Ext7091/7091777_0002.PDF.
นิสาพร วัฒนศัพท์, กวินธร เสถียร และดารุณี สมศรี. (2554). รายงานการวิจัยฉบับสมบูรณ์โครงการจัดทำฐานข้อมูลภูมิสารสนเทศด้านการใช้ประโยชน์ทรัพยากรพรรณพืชของชุมชนในพื้นที่เขื่อนสิริกิติ์ จังหวัดอุตรดิตถ์. กรุงเทพมหานคร: สำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ.
นิสาพร วัฒนศัพท์. (2559). รายงานการวิจัยฉบับสมบูรณ์โครงการ การศึกษาการใช้ประโยชน์ทรัพยากรพรรณพืชของชุมชนในพื้นที่บริเวณรอบเขื่อน สิริกิติ์ จังหวัดอุตรดิตถ์เพื่อความมั่นคงทางอาหารและพลังงาน. กรุงเทพมหานคร: สำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ.
ปิยนาถ อิ่มดี. (2547). ความมั่นคงทางอาหารของชุมชนชนบท: ศึกษาเฉพาะกรณีบ้านป่าคา หมู่ที่ 2 ตําบลสวก อําเภอเมืองน่าน จังหวัดน่าน. วิทยานิพนธ์พัฒนาชุมชนมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
ศจินทร์ ประชาสันติ์. (2552). การพัฒนาดัชนีชี้วัดความมั่นคงทางอาหารกรุงเทพมหานคร: คณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ.
สามารถ จันทร์สูรย์. (2532). ภูมิปัญญาชาวบ้าน : รากฐานการพัฒนาบ้านเมืองในภูมิปัญญาชาวบ้านกับการพัฒนาชนบท. กรุงเทพมหานคร: อัมรินทร์กรุ๊ปแอนด์พับลิชชิ่ง.
เสาวลักษณ์ รุ่งตะวันเรืองศรี, โรจนัจฉริย์ ด่านสวัสดิ์ และประภาพรรณ กำภู. (2551). การเก็บหาและการใช้ประโยชน์ของป่าในป่าเขาหัวช้าง ตำบลตะโหมด อำเภอตะโหมด จังหวัดพัทลุง. วารสารสงขลานครินทร์ ฉบับสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์, 14 (3) : 463-483.
เอกสารภาษาต่างประเทศ
Bajekal, M., Jan, S., and Jarman, B. (1996). The Swedish UPA Score an Administrative Tool for Identification of Underprivileged Areas, Scandinavian Journal of Public Health, 24 (3) : 177-183.
Bartley, M. and Blane, D. (1994). Appropriateness of Deprivation Indices Must be Ensured, BMJ, 309: 1479.
Buckingam, K. and Freeman, P.R. (1997). Sociodemographic and Morbidity Indicators of Need in Relation to the Use of Community Health Service : Observation Study, BMJ, 315 : 994-996.
Davey-Smith, G., Whitley, E., Dorling, D. and Gunnell, D. (2001). Area Based Measures of Social and Economic Circumstances : Cause Specific Mortality Patterns Depend on the Choice of Index, Journal Epidemiologic Community Health, 55 (2) : 149-150.
Davies, J. (1998). Healthy Living Centers, Health Services Journal, 5 (November):1-5.
Food and Agriculture Organization. (2006). Food security. Policy Brief. Retrieved 4 February 2016 from http://www.fao.org/forestry/13128-0e6f36f27e0091055bec28ebe830f46b3.pdf.
Hoskins, M. (1990). The Contribution of Forestry to Food Security. Retrieved 2 February 2016 from http://www.fao.org/docrep/t7750e/t7750e02.htm.
Jarman, B. (1983). Identification of Underprivileged Areas., BMJ, 286(6379): 1705–1709.
________. (1984). Underprivileged Areas: Validation and Distribution of Scores, BMJ, 289 (6458): 1587–1592.
Judge, K. and Mays, N. (1994). Equity in Health Care, BMJ, 309 (6955) : 673.
Testi, A., Ivaldi, E. and Busi, A. (2004). An Index of Material Deprivation for Geographical Areas. Retrieved 2 February 2016 from https://www.researchgate.net/profile/Angela_Testi/publica
tion /254292302_Genoa_index_of_deprivation_GDI_An_index_of_material_deprivation_for_geographical_areaslinks/53f98a760cf2e3cbf5604205/Genoa-index-of-deprivation-GDI-An-index-of-material-deprivation-for-geographical-areas.pdf.
Translated Thai References
Boonserm, Thanyaporn. (2007). Economic Valuation of Use Value of Ban-Samkha Community Forest, Lampang Province. Master of Science Thesis in Agricultural Resources and Environmental Management, Mae Jo University.
Chan-On, Nonthakarn. (2013). Thailand Food Security. Retrieved 4 February 2016 from http://library.senate.go.th/document/Ext7091/7091777_0002.PDF.
Chansoon, Samart. (1989). Local Wisdom : Foundation of Development in Local Wisdom and the Rural Development. Bangkok: Amarin Printing and Publishing.
Imdee, Piyanart. (2004). Food Security of Rural Community : A Case Study of Pa-Kha Village, Suak Sub-District, Muangnan District, Nan Province. Master of Science Thesis in Community Development, Thammasat University.
Prachason, Sajin. (2009). The Development of Food Security Indicators. Bangkok: National Health Assembly.
Rungtawanruangsri, Saowalak., Dansawat, Rojanacharee. and Kampoo, Phrapapan. (2008). Gathering and Utilization of Non-timber Forest Products in Khao-Hua Chang, Tamot Subdistrict, Tamot District, Phatthalung Province, Songklanakarin Journal of Social Sciences and Humanities, 14 (3) : 463-483.
Wattanasupt, Nisaporn., Satean, Gwyntorn. and Somsri, Darunee. (2011). Final report of Project on The Geographic Information System Database Project on Plant Genetic Utilization of the nearby Community in Sirikit Dam, Uttaradit Province. Bangkok: The National Research Council of Thailand.
Wattanasupt, Nisaporn. (2016). The Project on Plant Genetic Utilization of the nearby Community in Sirikit Dam, Uttaradit Province for Food and Energy Security. Bangkok: The National Research Council of Thailand.
